Zuid-Afrikahuis, Keizersgracht 141

Op 11 Februarie gaan die Zuid-Afrikahuis in Amsterdam weer oop na ’n lang tyd van renovasie en interne reorganisasie. Troue besoekers kan nie wag om die resultaat te sien nie, en veral: om "hulle" biblioteek, argiewe, klaskamer en kulturele ruimte weer in gebruik te neem nie.

Een van die historiese vensters in Zuid-Afrikahuis

Op Donderdag 11 Februarie word die Zuid-Afrikahuis in Amsterdam ná ’n verbouing wat meer as ’n jaar geduur het, feestelik heropen. Die Zuid-Afrikahuis huisves die grootste Suid-Afrikaanse biblioteek in Europa, en ’n skat aan argiefmateriaal wat veral verband hou met die Nederlands-Suid-Afrikaanse betrekkinge en wat teruggaan tot die Eerste Boereoorlog en selfs vroeër. Die Zuid-Afrikahuis is gevestig in ’n tipiese gragtehuis aan die Amsterdamse Keizersgracht. Die voorste deel van dié huis is gebou in 1620, tydens die Hollandse "Goue Eeu"; die agterhuis het ongeveer 1800 bygekom. Dit was in 1917 dat die eerste Nederlands-Suid-Afrikaanse organisasie sy intrek in dié huis geneem het. In 1923 het dié organisasie, die Vereeniging ZASM (van 1996 af: Stichting ZASM), wat voortgekom het uit die Nederlandsch Zuid-Afrikaansche Spoorwegmaatschappij (NZASM), die hele huis aangekoop, en van toe af het dit uitgegroei tot ’n lewendige sentrum vir Suid-Afrikaanse kultuur vir Nederland en Europa.

Guido van den Berg, direkteur Zuid-Afrikahuis (foto: Roelie Wilms)

Die huis moes egter dringend opgeknap word, aangesien die laaste verbouing so ver terug as 1878 plaasgevind het. Inmiddels het die Zuid-Afrikahuis onderdak gebied aan ’n verskeidenheid Nederlands-Suid-Afrikaanse organisasies, soos die Stichting ZASM (die voortsetting van die NZASM), die Nederlands Zuid-Afrikaanse Vereniging (opgerig in 1881), die Studiefonds voor Zuid-Afrikaanse studenten (opgerig in 1885) en die Suid-Afrikaanse Instituut (opgerig in 1933). Teen 2010, toe die noodsaak van ’n opknapbeurt al hoe meer voelbaar geword het – die elektriese bedrading was nie langer veilig nie, sierstene het spontaan van die dak begin val – het die bestuurders van Stichting ZASM, wat die eienaar was van die gebou, egter begin wonder of dit die moeite werd was om so baie geld in “stenen” te sit. Moes dié geld nie liewers gaan na projekte wat die bande tussen Nederland en Suid-Afrika kon bevorder nie? Skielik was daar sprake van dat die huis aan die Keizersgracht verkoop sou word en dat die boeke en argiewe oor verskillende universiteitsbiblioteke versprei sou word.

Jan Donner, projekleier Bas de Melker, en argitek Theo van Zweeden

Dit was egter nog nie so maklik om ’n nuwe bestemming vir dié magdom boeke en argiewe te vind nie. Terselfdertyd het die planne om die Zuid-Afrikahuis te verkoop tot groot ongelukkigheid gelei, sowel in Nederland as in Suid-Afrika. Historici en ander wetenskaplikes wat die Zuid-Afrikahuis gereeld besoek het om navorsing te doen, het gevoel dit sou totaal onprakties wees om die argiewe en die biblioteek, wat mekaar aangevul en versterk het, te skei. En vir heelwat Suid-Afrikaners het die huis tot ’n lieu de mémoire geword, ’n plek van herinnering – hulle eerste ankerplek wanneer hulle in Nederland kom studeer het. Dit was hier waar Ingrid Jonker tydens haar verblyf in Amsterdam gaan kyk het of daar al ’n brief van André Brink gekom het. En oor die jare het baie Suid-Afrikaanse skrywers en kunstenaars van naam die huis besoek vir boekbekendstellings en konserte. Veral Ena Jansen, wat as hoogleraar Suid-Afrikaanse letterkunde aan die Zuid-Afrikahuis verbonde is, het baie gedoen om Suid-Afrikaners daarvan bewus te maak dat die verlies van die Zuid-Afrikahuis Suid-Afrikaners ten minste so seer sou raak as Nederlanders.

Studiesaal (foto: Roelie Wilms)

Daar was verskeie pogings om in Suid-Afrika geldskieters te vind om die noodsaaklike verbouing van die huis aan die Keizersgracht te finansier. Alleen dan sou die Zuid-Afrikahuis behoue kon bly. Die toekoms het somber gelyk, tót op ’n Saterdag Koos Bekker, destyds UH en nou voorsitter van Naspers, by die huis ingestap gekom het. Daarna het dinge vinnig gegaan, en die gevolg is dat Keizersgracht 141 nou eiendom is van Zuid-Afrikahuis vof, met Stichting ZASM en Die Burger Zuid-Afrikahuis BV (DBZA), ‘n onderdeel van die Naspers-groep, as gelykwaardige partners. Vir Naspers was deelname aan die Zuid-Afrikahuis ’n mooi en feestelike manier om die honderdjarige bestaan van Die Burger (1915–2015) te markeer.

Depot (foto: Roelie Wilms)

Wat om te verwag

In Junie 2014 het die Zuid-Afrikahuis in Amsterdam tydelik sy deure toegemaak vir die verbouing. Die biblioteek het solank Alkmaar toe geskuif, waar besoekers nog steeds boeke kon uitneem. Die verbouing in Amsterdam is uitgevoer onder leiding van argitek Theo van Zweeden. Die mees ingrypende verandering is dat daar twee nuwe woonstelle ingerig is. Die woonstel op die boonste twee vloere van die agterhuis word verhuur, en die woonstel op die solder aan die voorkant sal onderdak bied aan besoekende Suid-Afrikaanse joernaliste, wat telkens vir ’n paar maande daar kan bly.

Bibliotekaris Corine de Maijer (foto: Roelie Wilms)

Die biblioteek en studiesaal het van die bel-etage (verhoogde grondvloer) na die eerste vloer daarbo geskuif. Hier word ook die Afrikaanse taalklasse en die leeskringbyeenkomste gehou. Anders as in die verlede, toe alles half donker en stowwerig was, lyk dié ruimtes nou baie lig en netjies. Dit voel soos ’n absolute weldaad – nie net vir besoekers nie, maar ook vir die bibliotekarisse wat elke dag daar moet werk. Die nuwe atmosfeer het wel met ’n prys gekom: nog slegs ’n klein gedeelte van die boeke is op die oop rak beskikbaar en die tyd wat ’n mens eindeloos tussen die hoë boekekaste kon ronddwaal, is verby. Die grootste deel van die ruim 54 000 titels (boeke, artikels, tydskrifte en dvd’s) het na ‘n professionele depot in die souterrain (kelder) verhuis. Dit geld ook vir die knipselalbums, wat al sedert die 1970’s bygehou word en wat tans gedigitaliseer word. Die feit dat die meeste boeke nie langer vry toeganklik is nie, is trouens nie vreemd nie: daar is nog maar min instellingsbiblioteke in Nederland oor waar dít die geval is.

Biblioteekmedewerkers: Corine de Maijer, Tineke Dorr, Beatrijs Tilkema en Aafke van Strien

Ook die argiewe het na die depot geskuif en word nie langer onder die hanebalke van die solder bewaar nie, waar hulle in die verlede blootgestel was aan die verwoestende invloede van sonlig en skimmels. Daar is in totaal 82 verskillende argiewe, wat saam omtrent 140 m rakruimte inneem. Terwyl die Zuid-Afrikahuis weens verbouing gesluit was, is die totale versameling ingrypend bewerk. In die eerste plek is die argiewe van voor af geïnventariseer met die doel om hulle digitaal beskikbaar te stel, en in die tweede plek het ‘n intensiewe materiële bewerking plaasgevind om hulle in die vervolg beter te kan bewaar (skoon, suurvry, skadevry, goed verpak en beskryf). Daar is “ontdubbel” en “ontsamel”, wat ’n ruimtebesparing van omtrent 100 m opgelewer het, en daar is ’n groot aantal nuwe lêers aangelê van stukke wat nog nie vroeër geïdentifiseer was nie. Die totale onderneming het 18 maande geduur en sal binnekort afgerond word wanneer die versameling deur die webwerf van die Zuid-Afrikahuis wêreldwyd aanlyn beskikbaar gestel word.

Die herstelproses

Maar wat gebruikers van die Zuid-Afrikahuis veral opgewonde het, is die nuwe ontmoetingsruimte op die bel-etage. Hier sal in die toekoms een of twee keer per week lesings, boekbekendstellings, filmvertonings, debatte en kleinskalige musiek-, drama- en “spoken word”-vertonings gehou word. Daar is ’n programmeur aangestel – Isabelle Vermeij – om hierdie byeenkomste te organiseer. Dié program skop Donderdag 18 Januarie af met ‘n byeenkoms met die gerenommeerde letterkundiges Elleke Boehmer (Oxford) en David Attwell (York), wat sal praat oor hulle eie werk (sowel Boehmer se The Shouting in the Dark as Attwell se JM Coetzee and the Life of Writing het onlangs in Nederlandse vertaling verskyn) en die invloed van JM Coetzee. In April sal enkele onderdele van die Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam ook by die Zuid-Afrikahuis plaasvind, soos ’n poësiewerkswinkel met Antjie Krog, Ronelda Kamfer, Nathan Trantraal en die Nederlandse kletsrymers van Poetry Circle Nowhere, ’n dramawerkswinkel met Nicola Hanekom en ’n gesprek oor Kaaps-Maleise kos met Cass Abrahams.

Argiewe in nuwe depot (foto: Roelie Wilms)

Samesmelting

Ná die toekoms van die Zuid-Afrikahuis aan die Keizersgracht veilig gestel was, het dit vir die organisasies wat daardie huis as basis gebruik het, tyd geword om die blik na binne te rig. Vir buitestanders was dit amper onmoontlik om sin te maak van die hele deurmekaarspul van verenigings, stigtings en ander organisasies wat almal agter dieselfde gewel skuilgegaan het. En intern was hierdie versnippering eenvoudig nie baie prakties nie. Geleidelik het almal die waarde van ’n samesmelting begin insien, hoewel dit nie altyd maklik was om die gevestigde kulture te laat vaar nie. Veral vir die lede van die Nederlands Zuid-Afrikaanse Vereniging, ’n organisasie wat – soos gesê – teruggaan tot 1881, was dit hartseer om van ’n stuk eie identiteit te moet afskeid neem. ’n Belangrike uitkoms van die fusiebesprekings was egter dat twee sogenaamde kroonjuwele van die ou NZAV, die Jongerenproject (studiereis) en Maandblad Zuid-Afrika, behoue sal bly.

Ena Jansen en Myrtle Witbooi, voorsitter van SADSAWU

Dit is jammer en enigsins verwarrend dat die administratiewe afhandeling van die samesmelting nog nie afgerond sal wees wanneer op 11 Februarie die nuwe Zuid-Afrikahuis sy deure oopmaak nie. Maar wanneer die regter straks ook die laaste stempels gesit het, sal ZASM en NZAV saam verder gaan onder die gemeenskaplike naam Stichting Zuid-Afrikahuis Nederland. Jan Donner, wat sedert 2002 voorsitter van die Stichting ZASM was, sal nog tot uiterlik einde 2017 aanbly as voorsitter van die nuwe stigting, terwyl Guido van den Berg direkteur word van die “nuwe” Zuid-Afrikahuis. Die verwagting is dat die Zuid-Afrikahuis in die toekoms op ’n meer professionele manier bestuur sal word as in die verlede. Daar word ’n aantal kommissies ingestel waardeur ook die voormalige NZAV-lede aktief betrokke kan bly, soos ’n kulturele kommissie, ’n biblioteekkommissie en ’n publisiteitskommissie.

Historiese venster (foto: Roelie Wilms)

Agtien maande lank is daar op verskillende terreine geweldig hard gewerk om die verbouing en reorganisasie van die Zuid-Afrikahuis moontlik te maak. Op Donderdag 11 Februarie vind die amptelike opening plaas. Ongelukkig kan daar in so ’n ou gragtehuis om veiligheidsredes altyd net ’n beperkte aantal besoekers toegelaat word – beslis nie meer as 50 op ’n slag nie! Om dié redes moes die organisatore baie terughoudend wees met uitnodigings, en kan hulle ongelukkig nie die deure onmiddellik oopgooi vir álmal wat betrokke voel en brand om te kom kyk nie. Die amptelike opening vind plaas in teenwoordigheid van ’n aantal belangrike besoekers vanuit Suid-Afrika, soos Koos Bekker, die huidige bestuursvoorsitter van Naspers, sy voorganger, Ton Vosloo, en Bun Booyens, redakteur van Die Burger. Die Suid-Afrikaanse ambassadeur in Den Haag, Bruce Koloane, sal met ’n flinke afvaardiging aanwesig wees. Ook Etienne van Heerden van die Universiteit van Kaapstad en redakteur van LitNet sal daar wees.  Op Vrydag 12 enSaterdag 13 Februarie is ander besoekers welkom, maar alleen na aanmelding en volgens ’n strikte skedule.

Op Dinsdag 16 Februarie, egter, maak die biblioteek en die studiesaal weer gewoon oop. Dan is dit “business as usual”, en dalk ’n bietjie meer. Want uiteindelik is dít wat die gebruikers en ondersteuners van die Zuid-Afrikahuis die meeste na uitsien: dat ons die Zuid-Afrikahuis weer kan besoek, boeke kan uitneem en byeenkomste kan bywoon, en dat ons almal ’n steentjie kan bydra tot die mooi dinge wat daar gebeur.

Etienne van Heerden en Bun Booyens in die nuwe Zuid-Afrikahuis (foto: Ingrid Glorie)

Isabelle Vermeij

Historiese venster (foto: Roelie Wilms)

The post Amsterdam kry Zuid-Afrikahuis terug appeared first on LitNet.

Op Donderdag 11 Februarie 2016 het die Zuid-Afrikahuis aan die Keizersgracht in Amsterdam heropen. Die feestelike heropening het plaasgevind ná ‘n verbouing wat omtrent 18 maande geduur het.

Jan Donner, nou nog voorsitter van die Stichting ZASM en binnekort van Stichting Zuid-Afrikahuis Nederland, en Bruce Koloane, die Suid-Afrikaanse ambassadeur in Nederland.

Jan Donner, Bruce Koloane, Namhla Gigaba, politieke raadgewer van die Suid-Afrikaanse ambassade, Den Haag, Guido van den Berg, direkteur Zuid-Afrikahuis

Die Suid-Afrikaanse ambassadeur Bruce Koloane, Namhla Gigaba, Jan Donner en Eureka Barnard, HUB van SASNEV, in gesprek.

Bun Booyens, redakteur van Die Burger, en Maarten Storm van ‘s Gravesande, voorsitter van die Nederlands Zuid-Afrikaanse Vereniging

Welkom by Zuid-Afrikahuis!

Anet Vosloo-Pienaar,Ton Vosloo, voormalige voorsitter van Naspers (wat die verbouing moontlik gemaak het), en die ambassadeur Bruce Koloane

Ton Vosloo, Bruce Koloane, Axel Buyse – algemeen afgevaardigde van de Vlaamse regering in Nederland (en lid van die ZASM-bestuur)

Voorste ry: Anet Pienaar-Vosloo, Ton Vosloo, Namhla Gigaba, Bruce Koloane, Jan Donner. In die tweede ry onder andere Etienne van Heerden en Eureka Barnard. Op die hoek van hierdie selfde ry, voor Guido van den Berg, sit die argitek Theo van Zweeden. In die derde ry onder meer die letterkundige Olf Praamstra, Frank Judo (voorsitter Vlaams-Zuid-Afrikaanse Cultuurstichting en secretaris Algemeen Nederlands Verbond), Maarten Storm, Gerrit Schutte en Guido van den Berg. In die volgende ry verskyn Ena Jansen, Annelies Verdoolaege van Universiteit Gent, en Ingrid Glorie in die deur, met die oranje baadjie. Langs Ingrid Glorie is Cees Klapwijk van die DBNL, Digitale Bibliotheek van de Nederlandse Literatuur.

Peter Tetteroo, dagvoorsitter en vervaardiger van Navelstreng/Naelstring, 'n dokumentêr wat handel oor Zuid-Afrikahuis, aan die woord.

Guido van den Berg, direkteur van Zuid-Afrikahuis

Die gehoor word geboei deur die dokumentêr Navelstreng/Naelstring; hier is ‘n fragment met Arnon Grunberg en Lina Spies aan die woord.

Theo van Zweeden, argitek, en Guido van den Berg

Olf Praamstra, Frank Judo, Maarten Storm van ‘s Gravesande en Gerrit Schutte; Schutte kom te hore dat die "tuinhuis" na hom vernoem word.

Jan Donner (ZASM-voorsitter) en Ton Vosloo (voormalige voorsitter van Naspers) verklaar die nuwe Zuid-Afrikahuis amptelik geopen.

Argitek Theo van Zweeden en ZAH-direkteur Guido van den Berg klink 'n glasie op die goeie afloop van die projek.

Een van die historiese kenmerke van dié monumentale gebou is hierdie draairat. Hiermee is eeue lank meubelstukke langs die gewels van die gebou omhoog gehys. Hierdie rat het op 'n sonderlinge wyse deur die eeue bewaar gebly en vorm nou nog deel van die Zuid-Afrikahuis.

Die nuwe leessaal

Carina van der Walt, Ton Vosloo en Willy Martin. Van der Walt en Martin bied Vosloo 'n eksemplaar van hul gesamentlike digbundel Amalgaam aan.

Weer die hysrat

Die gang wat in die ZASM-kamer uitloop

Wanneer die prosedures afgehandel is, word die naam uiteindelik Stichting Zuid-Afrikahuis Nederland.

Foto's verskaf deur Guido van den Berg

Fotograaf: Gerrit Serné

Fotobyskrifte met dank aan Ingrid Glorie

The post Foto's: Openingsgeleentheid van die Zuid-Afrikahuis in Amsterdam appeared first on LitNet.

Die Nederlandse vertalers van Mede-wete deur Antjie Krog is vir die 2016 Filter Vertaalprijs benoem.

Alfred Schaffer, Robert Dorsman en Jan van der Haar se Nederlandse vertaling van Antjie Krog se jongste digbundel is benoem vir die gesogte Nederlandse vertaaltoekenning, die Filter Vertaalprijs. Schaffer is self ’n bekroonde digter en woon in Kaapstad.

Medeweten is een van vyf finaliste en ook die enigste digbundel wat meeding om die €10.000-prys. Die wenner word op 22 April tydens die International Literature Festival in Utrecht bekendgemaak.

The post Nederlandse vertalers van Mede-wete vir Filter Vertaalprijs benoem appeared first on LitNet.

Die Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam vind plaas vanaf 8 tot 10 April 2016. Carina Claassens gesels met Naomi Meyer hieroor.

Hallo Carina, die program van die Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam is pas bekend. Wat is jou betrokkenheid by hierdie fees?

Ek is die hooforganiseerder van die fees. My fokus lê veral by die insameling van fondse, die opbou van samewerking tussen Nederlandse en Suid-Afrikaanse kunstenaars en vennote. En die artistieke vormgewing van die fees en die programmering. Ek hou ‘n ogie op alles wat aangaan. Die direksielede se inligting van die Stichting kan jy kry op www.festivalvoorhetafrikaans.nl.

Dis die eerste keer dat ek hoor van hierdie fees – met hierdie naam. In watter gedaante het dit vantevore bestaan en hoekom het die naam verander?

2011 was die eerste keer wat ons so 'n grootskaalse Afrikaanse kultuurfees in Nederland georganiseer het; toe was dit nog by die pragtige Tropenmuseumteater in Amsterdam (dié bestaan nie meer nie, maar die Tropenmuseum is nog oop) en Festival voor het Afrikaans genoem. Dit was so 'n geweldige sukses dat ons dadelik geweet het dit is 'n fees wat gaan bly. Nie net het die opkoms alle verwagtinge oortref nie, maar die deelnemers – die bands, die sangers, die skrywers, die akteurs, die sprekers, die filmmakers – was deur die bank enorm entoesiasties en oortuig daarvan dat hierdie fees móét bly.

Daar is goed en lank nagedink en beplan en besluit dat die fees tweejaarliks aangebied moet word. Die volgende een was dus in 2013 en vir afwisseling in Den Haag. Daar is dadelik weer begin organiseer en sowaar nogmaals 'n enorme sukses en weer eens dawerende entoesiasme vanuit die geledere van deelnemers, feesgangers, pers en borge. Die Nederlandse ondersteuners en Suid-Afrikaanse ekspats in Nederland en omliggende Europese lande was klaarblyklik bereid om ver te reis om dit by te woon. Dit was 'n goeie teken.

Die fees moes dus vanuit 'n vaster basis georganiseer word. Ons het koppe bymekaar gesit en besluit dat 'n stigting the way to go is. Stichting Festival voor het Afrikaans is daaruit gebore. Dit was 'n nuwe fase wat die fees betree het en daarmee het ons ook 'n nuwe naam bedink, naamlik AKA – lekker op die tong (Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam) – want dit het tog geblyk dat die sjarme van die pragtige Amsterdam die plek is waarheen die deelnemers die graagste kom. 

Ek het 'n entoesiastiese en sterk kerngroepie bymekaar gekry en saam werk ons nou al maande lank aan die fees. Ons weet ons het 'n wenresep en ons gaan voluit daarvoor.

Jy is ‘n beeldende kunstenaar. Hoe ‘n groot rol speel beeldende kunste (uit Suid-Afrika) by hierdie fees, indien enige?

Met die ATKV en Fopspeen Filmverse wat vertoon word, gaan ons ook die prints uitstal wat by die Filmverse hoort. Ons is beperk met die ruimte en kan ongelukkig nie ‘n groter uitstalling vertoon nie.

Op watter manier is Gideon van Eeden ook by hierdie fees betrokke?

Gideon is een van die mense wat van die begin van die herlewing van die fees betrokke is, en baie, baie ure belê het in brainstorming-sessies en vergaderings. Hy het ’n duidelike stempel op die koers en visie wat ons gevind het afgedruk. Sy feeservaring van sy teater- en TV-dae het baie gehelp om koers te gee. Hy maak ’n lewe uit betaalde dokumentêre werk waarvoor hy wyd en syd oor die wêreld reis, en boonop is hy besig met sy meestersgraad by ’n Britse universiteit in draaiboekskryf en regie van Suid-Afrikaanse geskiedkundige rolprente. Die kennis wat hy met hom saambring, is ’n groot bate vir ons. Gideon het die filmgedeelte van die fees nuwe lewe ingeblaas deur onder andere die AKA-toekennings wat hierdie jaar vir die eerste keer uitgereik word vir onderskeidelik beste dokumentêre en beste rolprent. Die toekennings word beoordeel deur Nederlanders, soos David Bijker, ’n bekroonde vervaardiger. Gideon se bedryf, Tafelberg Films, borg ons ook met promosievideomateriaal. Film is een van die kernkunsvorme wat ons by die fees aanbied en ons borge Showmax en kykNET maak baie moontlik in hierdie verband.

Met die rolprente het ons ook die luukse om te kan kies uit die beste van die beste, wat natuurlik nie altyd ewe maklik is nie. Omdat ons eerste doelgroep Nederlanders is, moet alles wat ons programmeer vergesel word van introduktiewe maatreëls. Afrikaanse rolprente beleef al enige jare ’n herlewing. Dis ook inspirerend om te sien dat die vakkundigheid en ambisie onder rolprentmakers met groot spronge ontwikkel. Die feit dat Afrikaanse rolprentmakers ook sosiale taboes aanpak, wys dat ons ontsnap het aan die postapartheid model waar makliker vermaak dikwels voorrang geniet het onder makers en die publiek. Dis ek Anna, SINK en ’n Man soos my pa is uitstekende voorbeelde van hierdie tendens. Vir ekspats met nostalgiese hunkering na ons land van herkoms is Faan se trein en Ballade vir ’n enkeling natuurlik soos slaptjips en snoek in die Houtbaai se hawe. Eersgenoemde is ook ’n lekker voorsmakie van die aanbod aan kwaliteitsrolprente wat op ons borg, Showmax, se streaming webtuiste beskikbaar is. Ons is besonder trots dat Abraham van Jans Rautenbach by die elitêre Rialto Film Huis vertoon word. Hierdie rolprent is een van min Afrikaanstalige films wat die marginalisering van bruin plaaswerkers ondersoek. 

Jans Rautenbach (foto: MNet)

kykNET het ons gehelp om TV-produksies soos ’n Ander wêreld met Coenie en Ruk en riel aan te pas vir langspeelformaat. ’n Song vir Emily bied ’n nuwe blik op die geskiedenis van die Boereoorlog en Afrikaaps werp nuwe lig op die oorsprong van ons pragtige moedertaal.

Ons is baie opgewonde om hierdie jaar vir die eerste keer ’n Suid-Afrikaans-Nederlandse dokumentêr te kan vertoon. Heinrich en Michele Dahms is ’n Suid-Afrikaanse egpaar wat al jare in Nederland woon. Met steun van Nederlandse bronne het hulle die kragtige, ontroerende Between the devil and the deep gemaak, wat handel met die moeilike vraagstukke van ’n Kaapse vissersgemeenskap wat sonder kwotas nie meer ’n lewe kan maak soos hul tradisie is nie en noodgedwonge in perlemoenstropery betrokke raak.

Annemarié van Niekerk reël die boekeprogram en diskoerse. Waarna kan feesgangers hier uitsien?

Ja, Annemarié is boekresensent by die Nederlandse koerant Trouw, en rubriekskrywer by die Belgiese tydskrif Streven. Sy is nou al meer as 10 jaar in Nederland, maar het nie tred verloor met wat in Suid-Afrika op kulturele en literêre gebied gebeur nie. Ook hierdie jaar neem sy weer deel aan die US Woordfees op Stellenbosch. Sy was die aangewese persoon om die skrywers, onderhoude en debatte vir die fees te reël, ook omdat sy heeltemal ingegrawe is in die Nederlandse literêre wêreld. Dit is belangrik omdat ons 'n geleentheid vir interaksie tussen Afrikaanse en Nederlandse skrywers, uitgewers en vertalers wil skep. Dit moet 'n ontmoetingsplek wees, ook om saam op die podium op te tree, en dit is presies wat ons gaan doen.

Ons het 'n fantastiese groep skrywers bymekaar gekry. Daar is Antjie Krog, wat in Nederland altyd groot gehore trek en 'n enorme aanhang het. Dan is daar Nathan Trantraal, wat tydens die komende Woordfees die Ingrid Jonker-prys vir sy bundel Chokers en survivors in ontvangs gaan neem. En ons hoor via die grapevine dat daar 'n splinternuwe bundel van hom by Kwela lê, 'n bundel wat, so hoor ons, groot opspraak gaan maak. Maar Nathan is nie net digter nie, hy's ook cartoonist, en saam met sy broer André Trantraal doen hulle die most amazing cartoons. Hulle gaan ook hieroor op die fees kom praat en interaktief demonstreer hoe hulle te werk gaan om so 'n cartoon te skep. 

Antjie Krog

Ons was ook gelukkig genoeg om een van die grootste kontemporêre romanskrywers van Suid-Afrika, Ingrid Winterbach, se ja-woord te kry! Sommige van haar werk is in Nederlands vertaal; sy is dus nie totaal onbekend hier nie, maar verdien nog veel meer bekendheid. Dit was vir Annemarié van ultieme belang om haar aan hierdie fees te laat deelneem, tereg ook! 

En dan natuurlik Ronelda Kamfer ... Nederland is mal oor haar, en vandat sy Writer in Residence in La Rochelle, Frankryk was, deelgeneem het aan 'n uitgebreide skrywerstoer deur Frankryk, gas op die Franse radio was, en haar werk ook in Frans vertaal is, versprei haar Europese gewildheid soos 'n veldbrand. Boonop het sy so pas die Jan Rabie-Marjorie Wallace Skrywersbeurs gewen. Ons gaan oa met haar praat oor wat sy hiermee beoog. En natuurlik oor haar splinternuwe bundel, Hammie, wat nou net uit is. Dit word 'n hoofletter FEES in alle opsigte.

Wie nog? So baie ...

Bettina Wyngaard

Bettina Wyngaard, ondervoorsitter van PEN Afrikaans en skrywer van drie romans, wat ons aan die Nederlandse publiek wil voorstel. Want dit is een van die oogmerke van die fees, om ook relatief onbekende skrywers 'n kans op die podium te gee. Sy is een van die sterk stemme wat haar dikwels uitlaat oor aktuele sake in Suid-Afrika. 

Ena Jansen gaan ook kom praat oor haar nuwe boek, Soos familie.

Ena Jansen

Ja, en Emma Huismans, Suid-Afrikaanse skrywer en oudaktivis wat nou al jare lank in Nederland woon, het ingestem om haar volgende reis – sy's 'n verbete reisiger – uit te stel om ook deel te neem.

En dan kom ons altyd sprankelende Marita van der Vyver uit Frankryk! En Fanie Olivier uit Pole met 'n groep Poolse studente! 

Ronelda Kamfer

En die uitgewers, ja! Nicol Stassen van Protea, wat oneindig baie doen, nie net vir die uitgee van Afrikaanse skrywers nie, maar ook vir die uitgee van Afrikaanse vertalings van Nederlandse werk, gaan deelneem. NB hopelik ook, maar hulle is nog nie heeltemal seker oor hulle deelname nie. En natuurlik Joost Nijsen van Podium Uitgevers – die Nederlandse uitgewer wat die heel meeste doen vir die publikasie van vertaalde Afrikaanse literatuur in Nederlands. Dit is dus 'n ideale plek vir Afrikaanse skrywers om ook met hom kontak te maak. Die fees is doodeenvoudig dié plek in Nederland vir Afrikaanse en Nederlandse boekmense om kontakte te maak.

Maar ons het ook 'n hele line-up van Nederlandse skrywers, joernaliste, akademici en vertalers wat aan ons skrywersprogramme gaan deelneem ... Sjoe, dis so baie, waar begin ek ... Wel, die grootste is Tom Lanoye – wat 'n scoop! Dan is daar Christine Otten, Charles den Tex, Anneloes Timmerije, Poetry Circle Nowhere; en vertalers soos Robert Dorsman, Karina van Santen, Martine Vosmaer, Rob van der Veer, Titia Palthe en Ingrid Glorie.

Michael le Cordeur

Wie nog? Uit Suid-Afrika ook Michael le Cordeur, Tertius Kapp en Anne-Marie Beukes, voorsitter van die Afrikaanse Taalraad uit Suid-Afrika; Joris Cornelissen, Jaap Goedegebuure, Eep Francken, Harry Wels, Bart Bouwman, Bart Luirink, Pieter Muysken (Spinoza pryswenner!) uit Nederland.

En ons gaan praat dat dit gons. Ons gaan 'n André Brink-herdenking hou; ons gaan gesels oor vertalings tussen Afrikaans en Nederlands; oor skrywers wat ook beeldende kunstenaars is; oor hoe dit is as meer skrywers of kunstenaars saam onder een dak woon. Ons gaan oor kinderboeke praat en Marita van der Vyver gaan selfs vir die kleintjies voorlees. Ons gaan redekawel oor Afrikaans onder vuur, oor lesbiese vroue en geweld, oor Mandela se liefde vir Afrikaans, oor die bendekultuur in die Kaap, oor meertaligheid, oor ...

Ek kan nog lank aangaan. 

Baie belangrik: ons gaan ook 'n poësiewerkswinkel hou, en deur niemand minder nie as die formidabele Antjie Krog, in samewerking met Poetry Circle International! Dis net eenvoudig 'n kans wat nie gemis kan word nie! Ons hou ook 'n poësiekompetisie, wat trouens al afgeskop het. Daar is 200 euro vir die wenner! Alles staan op ons website; inskrywings moet gestuur word aan avnemail@gmail.com. Die drie bestes word boonop gepubliseer in Maandblad Zuid-Afrika. 

Die fees bied soveel geleenthede vir mense wat belangstel in boeke, skrywers, literatuur en alle onderwerpe daaromheen. Definitief the place to be! 

Hoe is bepaal watter kunstenaars en skrywers by die fees sal optree? Die wisselkoers maak dit sekerlik nie maklik om mense in Amsterdam te kry nie.

Ons het die kunstefeeste in Suid-Afrika met 'n fyn oog dopgehou. Ons het ons vinger op die pols gehou van alle kultuuraktiwiteite, die musiek scene, alle teaterproduksies, filmproduksies, nuwe boeke en skrywerstemme. Ons wil veral wegbreek van die ou beeld van Afrikaans, en die hele wye spektrum waaruit Afrikaans bestaan, hier laat sien. Ons gaan in alle soorte Afrikaans op die podium praat, sing, redeneer, voorlees, speel. Binne hierdie wye net sif ons natuurlik ook, en dan vanselfsprekend vir kwaliteit, die allerbeste, en daarby ook 'n geleentheid aan nuwer interessante stemme. Ons het maande lank ons huiswerk gedoen, alles dopgehou, “uitgeruik”, uitgehoor, bekyk en bepraat. Ons gaan met net die allerbeste hier afshow. Ongelukkig is dit nie moontlik om almal wat ons graag sou wou uitnooi uit te nooi nie, maar oor twee jaar doen ons dit weer!

Wat die borge betref ... ja, dit was moeilik. Ons steun alleen maar op borge. Ons Afrikaanse borge se rande het skielik verskriklik gekrimp en boonop is instansies maar huiwerig om geld op kultuur te spandeer. Almal besuinig, besnoei, bespaar en hou vas. Ons moet dus fyntrap met die finansies. Ons medewerkers is meestal vrywilligers, omdat daar net eenvoudig nie geld is om hulle te betaal nie. Maar ons het ook nog nie opgehou met aansoek doen vir befondsing nie, tot op die heel laaste dag sal ons nog probeer. Elke sent tel.

Afrikaans dra nog swaar aan sy bagasie van die verlede. Hoe word ‘n Afrikaanse fees in Nederland deur Nederlanders ontvang?

Ons belewing tot dusver is dat die Nederlanders gefassineer is met Afrikaans, waarskynlik oor die raakpunte uit die verlede, maar ook omdat die taal vir hulle min of meer verstaanbaar is, maar tog ook eksoties – uit die verre suide van Afrika. Hulle is ook geïnteresseerd om te sien hoe Afrikaans binne die nuwe Suid-Afrika ontplooi en op nuwe maniere ontwikkel, verander en deelneem aan verandering. Afrikaans is 'n jong taal wat vinnig aan die verander is, en dit maak dit 'n besonderse interessante taal. Ons wil ook deur die AKA laat sien dat Afrikaans beweeglik, soepel, aanpasbaar en lewend is, ook speels en humoristies, maar ook ernstig en wetenskaplik.

Waarom ‘n Afrikaanse fees in Nederland?

Met hierdie inisiatief wil die Stichting die Afrikaanse taal en kultuur in Nederland bevorder en 'n plek gee op die landelike kulturele podium. Deur die fees kleurvol en kontemporêr aan te bied en daarin allerlei elemente te verwerk wat ’n feespubliek aanspreek, wil die Stichting 'n nuwe ontmoetingsplek skep vir liefhebbers van Suid-Afrika en die Afrikaanse taal.

Die Stichting wil deur middel van kultuuraktiwiteite wys dat Afrikaans 'n springlewendige taal is met 'n ryk kultuurlewe. By alle aktiwiteite staan ​​die Afrikaanse taal en kultuur sentraal met debatte, lesings, film, literatuur, musiek en teater in Afrikaans. Belangrik is om die veelsydigheid en die kulturele rykdom van die Afrikaanstalige gemeenskappe aan Nederland te toon. Afrikaans en Nederlands is nou verwant, nie net op taalgebied nie, maar ook op kulturele gebied. Die Stichting wil 'n podium bied aan kunstenaars met Afrikaans as moedertaal én Nederlandse kunstenaars wat hul laat inspireer deur Afrikaans. Die aktiwiteite is daarop gemik om hierdie kunstenaars geleenthede te gee om in Afrikaans op te tree en interaksies tussen Afrikaanse en Nederlandse kunstenaars te bevorder. Ekstra aandag sal bestee word om geleenthede aan nuwe talent en talentontwikkeling te bied.

Samevattend is die doel van die Stichting:

- die bevordering van die Afrikaanse taal en kultuur in al sy variante in Nederland

- die bevordering van artistieke kruisbestuiwing en ontmoeting tussen Afrikaanse en Nederlandse kunstenaars en feeste

- die skep van nuwe vennootskappe

- die ontwikkeling van nuwe talent.

Word hierdie fees slegs in Amsterdam aangebied en waar presies is al die venues?

Die fees vind slegs in Amsterdam plaas, sodat mense maklik tussen die vier feesterreine deur die historiese middestad van Amsterdam kan stap. Die feesterreine bestaan uit die Compagnietheater (AKA-tuiste), die Zuid-Afrikahuis, musiektempel De Melkweg, filmhuis Rialto en die mooie Theater de Roode Bioscoop. Van die plekke het 'n besondere geskiedenis. So staan die Compagnietheater, die belangrikste feesterrein, naas die Oost-Indisch Huis, wat die ou hoofkantoor van die Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) was. Hierdie teater het sy naam ontleen aan dié eienaar van die Oost-Indisch Huis. De Melkweg is geleë aan die Leidseplein, waar op 16 Junie 1990 tienduisende mense Nelson Mandela toegejuig het. Die Zuid-Afrikahuis is natuurlik die burgerlike brug tussen Nederland en Suid-Afrika. 

Wat kos die kaartjies en waar kan mense nog meer praktiese inligting bekom?

Ons het 'n stelsel waardeur mense eerstens €5 betaal vir toegang tot die feesterrein. Nadat mense vir hul toegangskaartjie betaal het, het hulle toegang tot die Compagnietheater se Bo-Kaapkafee, die hart van die fees, die Zuid-Afrikahuis en gratis optredes wat hier plaasvind. Vir sommige vertonings en optredes betaal mense 'n ekstra bedraggie. So kos die filmkaartjies 'n addisionele €3 en kan optredes – afhangend van die kunstenaar – tot 'n addisionele €15 kos. 'n Bekende klag tydens die vorige edisie was dat die kaartjies so duur was; nou kan mense egter hul eie program afhangend van hul eie begroting saamstel. Verskeie passepartouts is ook beskikbaar. AKA se kaartjies word vanaf 15 Februarie op die AKA se webwerf verkoop. Meer inligting kan ook op die AKA se webwerf gevind word. Kyk by kaartjies: http://www.aka.festivalvoorhetafrikaans.nl.

Hier is die volledige feesprogram.

The post Onderhoud: Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam-hooforganiseerder aan die woord appeared first on LitNet.

Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam (AKA) 2016 skop oor 'n maand af. LitNet het hierdie video spesiaal vervaardig om julle lus te maak vir die fees. Die vorige (2013-) fees het Festival voor het Afrikaans geheet en het in Den Haag en Amsterdam plaasgevind.

Nuuskierig? Naomi Meyer gesels met die hooforganiseerder, Carina Claassens, oor hoekom AKA 2016 nie misgeloop moet word nie.

• Klik hier vir AKA 2016 se program.

The post Lusmaker-video: Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam appeared first on LitNet.

Laat ik beginnen met een bekentenis: ik drink elke dag mijn koffie uit een mok van het Zuid-Afrikahuis. Op de voorkant staat een afbeelding van het gebouw, het oude woonhuis De Dubbele Arend. Het imponerende pand staat aan de Keizersgracht in Amsterdam, vlakbij het Anne Frankhuis en de Westerkerk. Midden in hartje Amsterdam. Sinds 1927 zetelt het Zuid-Afrikahuis in het pand met onder meer de grootste bibliotheek met Afrikaanse boeken buiten Zuid-Afrika.

Ik kende het gebouw toen ik het vlak voor de grote verbouwing bezocht. In mei 2014 fietste ik erheen vanuit Almere. De bibliotheek werd opgeruimd en ik haalde er een flinke stapel boeken. Voor een vrijwillige bijdrage mocht je boeken meenemen die in de bibliotheek overbodig waren geworden. Bepakt en bezakt fietste ik huiswaarts.

Mijlenver

Het pand dat ik nog geen 2 jaar geleden bezocht, verschilt mijlenver van het huis dat er nu staat. De vloeren kraakten in 2014. De grond onder je voeten voelde wiebelig en lag scheef. Het behang liet los. Het monumentale gebouw was toe aan een grondige verbouwing en leek te zuchten onder zijn situatie. Zoals een patiënt die op zijn operatie wacht. Hij duldt geen uitstel meer.

Er waren dan ook zeker problemen in de lange periode voor de renovatie van het Zuid-Afrikahuis in Amsterdam. Het onderhoud van het pand drukte zwaar op de begroting van de ZSAM. Alle pogingen om het archief en de bibliotheek ergens anders onder te brengen mislukten.

De samenwerking van het Zuid-Afrikahuis met Naspers, de uitgever van onder meer de krant Die Burger in Zuid-Afrika, heeft het huis op deze prachtige locatie gered. Hierdoor is het prachtige pand behouden gebleven en kunnen de boekenverzameling en het archief ook in het huis ondergebracht blijven. Na de overeenkomst is de verbouwing ter hand genomen, die onlangs is gereedgekomen.

Opperbeste conditie

De voorkamer waar ik ontvangen werd ziet er piekfijn uit. Alles ruikt nog naar verf en de nieuwe materialen die in het oude pand zijn verwerkt.

De aangrenzende filmkamer is erg mooi geworden, met zicht op de tuin. Als de gordijnen dicht is en het filmdoek is neergehaald, kun je hier prachtige films zien. Daarnaast bieden deze twee grote ruimtes alle mogelijkheden voor het ontvangen van grotere groepen mensen, tot ongeveer vijftig.

Veel mogelijkheden. Dat biedt zeker ook de bibliotheek op de eerste verdieping. Alles is keurig gerangschikt en overzichtelijker dan ooit. Naast de catalogus is ook de ontsluiting van het archief ter hand genomen. Alles is zorgvuldig gedocumenteerd en archiefstukken zijn hersteld als dat nodig was.

Het huis zelf is van boven tot onder helemaal gestript. De oude onderdelen zijn behouden, in overleg met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Allerlei bijzonderheden zijn naar boven gekomen. Zoals de oude keuken, waarin de grote kast behouden is gebleven en de gevonden 17^e-eeuwse tegels ook een plekje hebben gekregen. Het 19^e-eeuwse interieur is waar dat mogelijk was behouden en hersteld. De indrukwekkende gaslamp in de achterkamer zal binnenkort worden gerestaureerd.

Hyswiel

Het 300 jaar oude hyswiel vormt in het voorste appartement een prachtige decoratie. De hele takelconstructie is nog intact gebleven en is bij een eerdere verbouwing zorgvuldig weggewerkt. Nu is de constructie weer zichtbaar, sterker nog; het voorste appartement biedt vanuit de woonkamer en de slaapkamer zicht op het oude wiel waarmee in vroeger tijden de goederen in en uit het huis werden getakeld.

Buiten de ruimten voor publiek, zijn er twee appartementen in het gebouw gemaakt. Het eerste is bestemd voor de journalist die de krant Die Burger jaarlijks voor meerdere maanden in Amsterdam laat werken. Het helpt de journalist om ver van Zuid-Afrika verdieping te vinden in Nederland. Ik ben erg benieuwd naar de verhalen die het over Nederland oplevert vanaf de andere kant gezien.

Naast het prachtige appartement voor een journalist van Die Burger, is er ook een appartement waarin 2 studenten kunnen wonen die voor hun studie een bepaalde periode in Nederland verblijven. Allebei de appartementen zien er werkelijk prachtig uit. Met jaloerse ogen liep ik door het gebouw. Wat een mooie plek is dit geworden om echt even helemaal los te komen van je eigen land, maar tegelijk ligt het Zuid-Afrikahuis als een geheel eigen enclave te midden van de Nederlandse hoofdstad.

Vernieuwing website volgende stap

Er ligt nog een prachtige uitdaging in een website waarbij Nederlands en Afrikaans met elkaar verstrengeld zijn zoals dat in het Groot Woordenboek Afrikaans en Nederlands gebeurt. De verstrengeling van beide talen die zo dicht bij elkaar liggen en die elkaar zo goed kunnen begrijpen, zou hier heel mooi gestalte kunnen krijgen. Net zoals ik altijd in gesprek ben met mensen uit Zuid-Afrika. Ik spreek Nederlands en zij Afrikaans. We begrijpen elkaar zonder veel moeite, de enkele 'valse vriend' daar gelaten. Het brengt beide culturen dichter bij elkaar. We kunnen van elkaar leren.

Almere, 8 maart 2016

Foto's: Hendrik-Jan de Wit

The post Het vernieuwde Zuid-Afrikahuis, een impressie appeared first on LitNet.

Antjie Krog lees voor uit haar gedig "Manifes van ’n Ouma" by die Festival voor het Afrikaans, Den Haag, 2013.

Lees ook:
• Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam (AKA) 2016 skop oor 'n maand af. Kyk LitNet se AKA lusmaker-video.  
• Naomi Meyer gesels met die hooforganiseerder, Carina Claassens, oor hoekom AKA 2016 nie misgeloop moet word nie. 
• Klik hier vir die volledige feesprogram.  

The post Grappige video: "Manifes van ’n Ouma" – Antjie Krog appeared first on LitNet.

Dis die fyn besonderhede wat ’n kultuurfees besonders maak: die proteas op die Karoo Kafee se verhoog, Antjie Krog se swartraambrilletjie, die oranje-blou kronkels op Stef Bos se hemp, Francois van Coke se rooi Coke-keppie, Marita van der Vyver se Converse, en die veer in David Kramer se hoed.

Die tweede Festival voor het Afrikaans het verlede naweek in die Melkweg in Amsterdam (13 Junie) en in die Theater aan het Spui in Den Haag (14–16 Junie) plaasgevind. Dit was ’n intieme, bedrywige en veelsydige fees wat ’n Afrikaans- en Nederlandstalige gehoor die geleentheid gebied het om top Afrikaanse kunstenaars van naderby te bekyk en te beluister.

Alhoewel musiek- en filmvertonings, lesings, skrywersonderhoude, en toneel- en kabaretstukke parallel geloop het, het feesgangers wel tussendeur die geleentheid gekry om die ekspat-lus vir biltong, blatjang, kerrie en melktert in die Karoo Kafee te stil.

LitNet het ’n keur foto’s vir maklike navigasie in drie afsonderlike feesfotogalerye verdeel:

	Kuier
	Praat
	Sing

• Lees ook Carina van der Walt se rubriek oor die fees: Afrikaans rock in Amsterdam én in Den Haag

Die Afrikaans-fees beklemtoon en versterk onder andere die verbintenis tussen Afrikaans en Nederlands. Die feesdirekteur, Joris Cornelissen, stel dit mooi: “Ek is vasbeslote om Afrikaans my eie te maak.” Die tweejaarlikse fees word deur die volgende Suid-Afrikaanse en Nederlandse borge ondersteun:

The post Afrikaans se tong klap in Den Haag appeared first on LitNet.

SJ Naudé, Het Vogelalfabet. Amsterdam: Uitgeverij Podium, 2016, 325 blz

ISBN 9789057597404   (e-book 9789057597572)

Het Vogelalfabet, het debuut van de Zuid-Afrikaanse schrijver SJ Naudé (1970), heeft in korte tijd veel internationale aandacht gekregen. Het boek is oorspronkelijk in het Afrikaans geschreven, door de auteur in het Engels vertaald en onlangs in het Nederlands uitgebracht door Uitgeverij Podium uit Amsterdam. Karina van Santen en Martine Vosmaer hebben het boek uit het Afrikaans vertaald. Hun vertaling slaagt erin om het Afrikaans, dat ons zacht en vloeiend in de oren klinkt, om te vormen tot een puntig en haarscherp Nederlands, dat aan het boek een uitzonderlijke filmische kracht geeft.

Ontworteling, migratie, grenzeloosheid, diaspora, rusteloosheid, beklemming zijn de thema’s die telkens terugkomen in het boek. Het zijn ladingen die de verbeelding prikkelen, de uitzichtloosheid van het leven in de 21^ste eeuw aan de kaak stellen en de lezer murw maken. Het is moeilijk om aan het boek een soortnaam te geven. Het is zeker geen roman. Het is een bundeling van zeven korte verhalen, die ook veel autobiografische elementen bevatten. Het parcours dat de auteur zelf heeft afgelegd zorgt zeker voor deze elementen. Ze verwijzen naar “de intense rouw om de jaren van zelfontkenning, de manieren waarop ik obsessief aan het plattelandse Zuid-Afrika probeerde te ontsnappen”. Daarna opende zich voor Naudé het venster op de meedogenloze globale wereld, in Londen, Parijs, Johannesburg en zovele andere wereldsteden. De korte verhalen staan niet los van elkaar. Sommige personages en plaatsen komen in meerdere verhalen voor en weven een spinnenweb rond het geheel, wat het totaaleffect van het boek nog vergroot en de vervreemding nog grauwer maakt. In zijn standaardwerk uit 1908 noemde Georg Simmel, één van de pioniers van de sociologie, zijn afzonderlijke opstellen excursies. Het bekendste onder hen is Exkurs über den Fremden maar er zijn vele andere. Wat de delen van Het Vogelalfabet ook mogen zijn, ze lijken sterk op de excursies van Simmel, even eigentijds, maar nu een eeuw later, en ook over de problemen die zo nabij en ingrijpend zijn dat normaal functioneren in de samenleving er niet meer bij is voor velen. Dat komt uitgebreid aan bod in elk van de zeven excursies.  

Het busje is de mobiele kliniek waarmee Sandrien zeven dagen per week rondrijdt van de ene naar de andere uithoek van haar district in de Oost-Kaap.

Ze vaccineert, neemt uitstrijkjes, doet bloedtests en strijdt tegen het noodlot met haar aidspatiënten. Alles zit tegen. Het ontbreekt haar aan de meest noodzakelijke middelen om haar werk goed te doen en zelf takelt ze af. De sfeer is drukkend vanaf het begin, wanneer Sandrien een opfriscursus volgt voor plattelandsverpleegsters, maar het wordt gaandeweg nog somberder, zelfs macaber, wanneer een kennis het plan opvat om op zijn erf een begrafenisonderneming uit te bouwen, met alles erop en eraan: kisten, balsemen, bloemen, koelcellen, feesten, de hele handel. Wanneer Kobus, de partner van Sandrien, de vraag stelt “wat voor zin het heeft om alles op te geven om te vechten in een systeem dat jou minacht”, bereikt de beklemming een absoluut hoogtepunt.

Een meester uit Duitsland trekt me in een duizelingwekkende diepte, halsoverkop. Zoveel scènes volgen elkaar op. Zoveel gedachtesprongen worden gemaakt. De verteller en Joschka hangen emotioneel vast aan elkaar. Ze zijn vastgeklonken aan elkaar. In Londen, de Berlijnse underground, een stil Beiers dal en Wagners villa in Bayreuth trekken ze met elkaar op. Hij was de afgelopen acht jaar managementconsultant bij een van de meest prestigieuze multinationals in Londen. Op het einde van het verhaal heeft hij zijn job opgezegd en zit hij aan het sterfbed van zijn moeder in Zuid-Afrika. Joschka is chef patissier in een restaurant aan Regent’s Park. Hij, de donkere prins van het nachtleven, gaat volledig op zijn instinct af. Op het einde van het verhaal woont hij vlak bij zijn zus in een boswachtershuisje in Beieren, heeft hij met bijna iedereen gekapt, neemt geen medicijnen meer en kwijnt weg.

Los is een verhaal van aantrekken en loslaten, van omhelzen en afstoten, van ontmoetingen die onverwacht geluk doen ontluiken en situaties die dit geluk bruusk afbreken. Hij is het slopende beroepsleven in Manhattan beu en keert terug naar Zuid-Afrika. Daar droomt hij dat hij ballet danst met een Japanner aan het Voortrekkermomument. Hij leert Sam kennen, een Indisch joch van na de apartheid. Sam studeert moderne dans en is vol van butoh, een soort bewegingstheater dat wordt geconstrueerd rond het temperament van de dansers. Hij en Sam raken bevriend. Hij voert een rusteloze strijd tegen vastgegroeid raken en stijfheid. Sam danst al het naamloze verdriet van zich af en bijt zich vermetel vast in zijn fysiek theater. Ze rijden met de vespa door de stad, ze slapen hun roes uit. Aan de jacarandatak bengelt het lichaam van een zwerver die zich heeft opgehangen. In het gebouw zonder voordeur, waar nog mensen wonen, laat Sam zijn butoh nog eens zien.

In Oorlog, bloesem (een reisverhaal) wordt de lezer heen en weer geslingerd tussen de verleidelijke, zinnenprikkelende buitenwereld en het schemerlicht van een huis waaruit het leven wegvloeit. Hij, zijn stervende moeder en Hisashi zijn de personages van het verhaal. Hij is teruggekeerd van Londen en verblijft nu in Zuid-Afrika in het huis waar zijn moeder op sterven ligt. Hisashi is een Japanner die hij in Londen heeft leren kennen maar die terug in Tokio woont. Hisashi duikt onverwacht op in Johannesburg en gaat zijn vriend opzoeken in het sterfhuis van diens moeder. Dit is de plot van één verhaallijn, maar deze lijn wordt nog doorkruist door een tweede. Hij en Hisashi reizen naar Azië. Eerst naar Vietnam, waar ze op een boeddhistische feestdag de Parfumpagode bezoeken, daarna naar Hisashi’s thuisbasis, Tokio. Daar belanden ze in een droomwereld waar het kabukitheater, het mystieke dennenbos, traditionele rituelen, maskers, badhuizen, verkleed- en schminkpartijen de grenzen  opschuiven van hoe mensen met elkaar omgaan.

VNLS komt op gang in Bella Gardens, het pension dat mevrouw Nyathi uitbaat in het godverlaten dorpje Vloedspruit. De vluchtigheid van menselijke relaties is tergend aanwezig in alle uithoeken van het verhaal. Ondien en haar twee Zoeloevriendinnen Beauty en Nungi verblijven in het pension. Ze zullen doorreizen naar Lesotho om er op te treden met hun drietjes. Lang geleden toen ze in Parijs hun Victorian Native Ladies’ Society – oorspronkelijk bedoeld als ironische toespeling – hadden opgericht om wereldmuziek te promoten, droomden ze van roem en verre horizonten. Thierry had hen geïntroduceerd in Parijse clubs, waar zij traditionele Zuid-Afrikaanse elementen eclectisch vermengden met invloeden uit Europa, Noord- en West-Afrika. Nadien kwam Kaapstad en nog later de Zuid-Afrikaanse dorpjes. Nu zitten ze in een onooglijk klein gat. De fut raakt eruit. Hun relaties lopen spaak. Het ene ogenblik zijn ze vreemden voor elkaar, een enkele keer nog zusters die elkaar nodig hebben, dan weer vreemden. Er is nog een optreden gepland in Lesotho maar gaandeweg ontaardt de hele situatie. Ondien, als kind een eenvoudig meisje uit de Vrijstaat, vindt nergens nog een houvast. Beauty en Nungi verlaten haar en keren moedeloos terug naar hun geboortestreek.

In Moeders kwartet vernemen we meer over de neerwaartse spiraal die Ondien meetrekt tot er niets meer overblijft van haar eigenwaarde. Om haar leven terug op de sporen te krijgen, gaat ze op bezoek bij haar broer en twee zussen, één na één. Het wordt een wereldreis vol ergernis en vol heimwee naar de vredige, tijdloze bakermat in de Vrijstaat, gesymboliseerd door de Oost-Indische kers die hun moeder in de tuin kweekte. De reis heelt niet, zij mondt integendeel uit in het Niet. Eerst zoekt Ondien haar broer Cornelius op in Londen. Van de gevierde bankier die hij in de City was, van zijn riante leven in Kensington, schiet er niets over. Hij verkloot de ene transactie na de andere. Hij staat op het punt ontslagen te worden. De recessie heeft hem helemaal uitgekleed. Drugs, nachtclubs, seks doen hem afdalen naar de onderwereld, waar stemmingswisselingen, depressie en paranoia de overhand hebben, waar alles zwart is. Daarna komt haar zus Zelda aan de beurt. Zij woont in een voorstad van Phoenix in de V.S. Ze leeft gescheiden van Cayle, een psychopaat en geweldenaar. Ze tracht greep te krijgen op hun doorgedraaid zoontje Stanley. Altijd is zij afgepeigerd. Uitzichtloos is haar situatie. Tenslotte zoekt Ondien haar andere zus, Vera, op in Dubai. Ook Vera’s leven heeft een totaal andere wending gekregen. In plaats van met haar Zuid-Afrikaanse man en kinderen te wonen in een splinternieuwe villa met zwembad en grasveld, heeft ze nu haar intrek genomen in een flat op de 61^ste verdieping van één van de hoogste gebouwen in Dubai. Daar leeft ze samen met Shahin, die ontzettend bezitterig is geworden. Ze heeft haar man verlaten nadat deze is beschuldigd van belastingfraude en een toekomst samen met hem hoogst onzeker is geworden. Na haar rondgang bij haar broer en zussen keert Ondien verbitterd terug naar Zuid-Afrika. Vanuit het tuinhuis dat ze bewoont, dat ze later kraakt, wordt ze “een dief onder de dieven en een deel van het natuurlijke leven in dit land, de instinctieve processen die zich achter glanzende oppervlakten voltrekken”.

In De lawaaimachine ten slotte wordt een surrealistisch decor geschilderd. In Milaan staat tussen opslagloodsen en grijze bedrijfsterreinen een enorme villa uit de jaren dertig. Het contrast tussen de ommuurde villa en de industriële omgeving is buiten alle proportie. In de villa ontvangen de bewoners, Frederika en Tita, hun vrienden. Tot het gezelschap behoren Chris, die indertijd in Londen heeft gestudeerd met Frederika, en Tom, die een jeugdvriend van Chris blijkt te zijn. Toen Chris en Tom opgroeiden in Zuid-Afrika, zaten ze in dezelfde klas maar ze verloren elkaar uit het oog. Nu vele jaren later zien ze elkaar voor het eerst terug. Ze brengen de nacht door in hetzelfde bed en slingeren tussen hun jeugdherinneringen en het naargeestige decor van de villa. Zoals het ook gebeurde in hun schooltijd, laat Tom Chris alleen achter. Na een woelige nacht sluipt Tom weg uit de villa en neemt de Intonarumori, de lawaaimachine die een futuristisch, oorverdovend kabaal produceert, met zich mee.

Het Vogelalfabet gaat over rondtrekkende vogels. Ze zijn overal thuis en ze zijn nergens thuis. Actueler kan het thema niet zijn. Zuid-Afrikanen kiezen het ruime sop nadat ze hun jeugd doorbrachten in het oude, bucolische Zuid-Afrika. Het verlangen om het kosmopolitische leven terug in te ruilen voor de rustige bakermat, schildert Naudé met de fijnste penselen en kleuren. Dit verlangen is een uiterst problematisch gegeven, want het combineert de uitzichtloze kosmopolitische situatie in drie continenten met het nieuwe Zuid-Afrika, waar de anomie groot is, waar de verwachtingen geen gelijke tred houden met de realisaties. Het enige verhaal uit de bundel dat zich uitsluitend afspeelt in Zuid-Afrika is het eerste, Het busje, waar de inspanningen om de aidsepidemie te bestrijden niet meer blijken te zijn dan een druppel op een hete plaat. Het verhaal grijpt je naar de keel. De andere verhalen spelen zich af op breukvlakken, waar het moeilijk is om in evenwicht te blijven. Naudé is een onwaarschijnlijke meester in het doen overhellen van de lezer naar de ene kant van het breukvlak of naar de andere kant. Klassieke muziek steekt geregeld de kop op in het boek maar deze interludia worden brutaal verstoord wanneer de lawaaimachine tevoorschijn komt. Het één vecht met het ander. De schrijfstijl van Naudé (ik baseer me nu op de voortreffelijke Nederlandse vertaling) is enorm beeldrijk en meeslepend. De verhalen laten je niet los. Vaak zijn ze ook ritmisch, bijvoorbeeld wanneer Cornelius in Londen vijf niveaus van ontaarding doorloopt die van kwaad naar erger gaan, of wanneer in de Milanese villa de zes geluidsfamilies aan bod komen. De cadans werkt aanstekelijk. Het thema van de moeder die thuis alleen achterblijft en sterft, werkt Naudé subtiel en intimistisch uit in twee verhalen. De tol die zwervers betalen is hoog. Naudé weet dat als geen ander te verwoorden. In Het Vogelalfabet staat de hybride identiteit van de personages centraal. Het is een inspirerend en fascinerend boek, dat inmiddels al vele literaire prijzen in de wacht heeft gesleept. Ik weet zeker dat elke lezer vol verwachting uitkijkt naar wat Naudé zal uitbrengen na deze voltreffer.  

The post Boekbespreking: Het Vogelalfabet, SJ Naudé appeared first on LitNet.

“Regina Adema, ID I49344, dochter van Martinus Adema en Jikke Justina Blom, is geboren op 19 december 1902 te Bolsward, Nederland. Regina is overleden.”

Só begin my internet-speurverhaal na die storie van ‘n groot tante, ‘n uitbundige mensch, sangeres en verkoper van brassières. Maar, belangriker nog, ‘n vrou wat eiehandig vyf Joodse mans tydens die Tweede Wêreldoorlog in haar beknopte Amsterdamse appartement skuiling gebied het. ‘n Vrou wat dit reggekry het om vir ‘n paar jaar vyf mense te voed en hoop te bied in ‘n land wat meer as driekwart van sy Joodse inwoners in ‘n orgie van geweld verloor het. In ‘n land wat gebuk gegaan het onder besetting, vrees en hongersnood, en waar jou bure jou enige oomblik kon verraai. En wat sou só verhaal sonder romanse wees? Want sy en een van die Joodse oorlewendes, oom Sal, is direk na die oorlog getroud. Onafskeidbaar tot en met haar dood, voordat hy aan ‘n gebroke hart oorlede is.

Hoewel ek vroeër nooit veel vrae daaroor gevra het nie, selfs toe ek oom Sal as kind ontmoet het en later vir ‘n jaar in Nederland gewoon het, het ek begin besef dat die volle verhaal dalk vir ewig verlore sal gaan, veral met die ouer familielede wat begin om die tydelike met die ewige verwissel.

Daarom het ek op ‘n minitog gegaan om agter die kap van die byl te kom. Met mense begin praat en e-posse gestuur. Ek het bloot aanvaar dat almal vorendag sal kom met ‘n stapel inligting en foto’s en anekdotes, maar die vreemdste ding was dat talle kleinkinders nie eens van die verhaal bewus was nie.

Ongelukkig het my een tannie, wat meer soos ‘n ouma vir my was, boonop ‘n paar jaar gelede die opsie van genadedood verkies weens ‘n jarelange, pynlike stryd met kanker. En sy was die een wat juis als geweet het! Spyt kom te laat, maar ek het met een dogter, my oudste niggie (my pa was die jongste van dertien, Katolieke), gepraat en ‘n paar brokke gekry.

Kort ná die afloop van die Eerste Wêreldoorlog verhuis ‘n jonge Regina Adema vanuit Bolsward in die destydse provinsiale plattelandse provinsie van Friesland na Amsterdam. Die stad is oud en groot, met nuwe argitektuur te siene in moderne woongebiede soos Transvaalbuurt, bioskope maak oop en onkerklikheid verdubbel. Die gragtegordel omarm alles, die Olimpiese Spele word hier aangebied, en die "roaring twenties" is op almal se lippe. Wel, dalk nie almal nie – in dieselfde tyd vind ‘n groot hervormde kerkskeuring plaas oor ‘n twis of die slang in die Paradys werklik gepraat het. Maar wat sou dit haar skeel? Sy’s ‘n baie goeie sanger en smag om op te tree met Louis Davids, ‘n bekende Joods-Nederlandse kabaret- en musiekster (1883-1939). Oupagrootjie en oumagrootjie was beslis nie ten gunste daarvan nie, maar tante Regina laat niks tussen haar en die plan van pret staan nie.

En soos met baie drome, maak hierdie een ook baie draaie in ander rigtings. Hoewel dit goed gaan met die musiek, maak sy nie genoeg geld daaruit nie. Dus begin sy ‘n “bh-zaak” (winkel wat bra’s verkoop) in De Jordaan, destyds ‘n eiesoortige werkerklas-woongebied in Amsterdam, vandag hoofsaaklik bewoon deur die hoër inkomsteklasse. En met haar sin vir humor is daar ook niks fout nie: “Laat ze niet hangen voor een tientje” lui die reklame aan die voorkant van die venster wat ‘n beroep op vrouens doen om hulle nie te laat hang om ‘n paar gulde te spaar nie.

Iemand met ‘n mindere sin vir humor, Adolf Hitler, besluit egter om Nederland in Mei 1940 binne te val. Die land gee binne ‘n week oor nadat Rotterdam flenters gebombardeer is en daar gedreig is om Den Haag, Utrecht en Amsterdam dieselfde lot te laat ondergaan. Ook het min van die beplande opsetlike vloedskade wat die Nederlanders as deel van hul vertragings-verdediging wou uitvoer, plaasgevind. Die Duitse besettingsmag is in volle beheer en kort voor lank word wette ingevoer om Jode te beperk, en uiteindelik na konsentrasiekampe te stuur.

Omdat tante Regina met heelwat Joodse kunstenaars bevriend was, word sy gevra om ‘n paar van hulle skuiling te bied. Oopkop of de not, sy moes sekerlik met die idee geworstel het, want as sy verraai of uitgevang sou word, was die kans skraal dat enige van hulle met hul lewens daarvan sou afkom. Gou was daar vier of vyf Joodse mans in haar klein appartement ... insluitende ‘n sekere Salomon Schrijver. Soos beskryf in die dagboek van Anne Frank– wie se huis op Prinsengracht nie ver van tante Regina s’n naby Carré en die Amstel was nie – moes almal gedurig stil bly, moes die gordyne toegehou word en het hulle basies as gevangenes in die appartement gelewe. Bure, vriende of familie kon hulle verraai, dalk met opset, dalk per ongeluk. Om nie te praat van elemente binne die Amsterdamse polisie, die Duitse weermag, die SS brigades en meelopers wat aktief Jode gejag het nie.

Of oom Sal in dié tyd nog enige kontak met sy familielede gehad het, weet mens nie. Wat hy wel sou weet is dat die oorlog en Joodse deportasies verwoed buite die oorbevolkte appartement voortwoed. In die kuberruim spook die verlede met miljoene swart letters oor hoeveel van oom Sal se broers en susters dood is tydens die oorlog. Mede-danksy die registrasie van Jode deur die Joodse Raad was dit relatief maklik vir die Duitsers om die Jode bymekaar te skraap en te deporteer. Dit was die nadeel, maar die voordeel is dat ek nou, dekades later, kan leer dat oom Sal 10 oktober 1903 (identiteitsnommer I48766) gebore is. Dat hy een van 14 kinders was, en dat twee van sy sibbe as kinders oorlede is. Maar vyf susters en drie broers sterf tydens die oorlogsjare; een in Amsterdam, die meeste in die Sobibór Nazi konsentrasiekamp in Pole tussen Januarie en Julie 1943. Twee van hulle boonop op dieselfde dag in ‘n gaskamer. Wat mens laat wonder: was hulle minstens bymekaar in daardie laaste oomblikke?

Sowat ‘n kwartmiljoen Jode het in die kamp omgekom voordat die oorblywendes in Oktober 1943 in opstand gekom het. Die Nazi-wagte is oorweldig, en honderde van die gevangenes het gevlug, totdat die owerhede weer hul mag kon afdwing en die kamp gesluit het. In jou hart juig jy vir die vlugtelinge, “ja, vryheid!”, net om verder te lees hoe meeste eindelik opgespoor en vermoor is. Al weet jy dit hoe goed, laat die inligting oor die kamp se werking, die industriële skaal en geordende manier waarop massas mense na hul dood gedryf is, mens steeds bewe van woede. Wat het deur almal se koppe gegaan, die wat geslag is en die wat geslag het?

Vir die meeste van oom Sal se ander familielede is daar g’n sterfdatum nie. Woonagtig te Weesperzijde 14, Amsterdam, is pa, Hartog, net voor die uitbreek van die oorlog in 1939 en sy ma, Roosje Speijer, tydens die oorlog in 1942 oorlede (maar volgens ‘n familielid is sy voor die oorlog oorlede). Aangesien albei ouer as 80 was, kan mens aanvaar dit was ouderdom asook dat sy nie na die doodskampe geneem is nie, want hulle is in die Joodse begraafplaas Diemen langs die stad begrawe. Jare tevore in Januarie 1934, plaas Hartog ‘n liefdevolle huldeblyk aan Roosje in die Nieuw Israëlietisch Weekblad om haar 70ste verjaardag aan te kondig.

Ek vind selfs ‘n greinerige swart en wit foto van een van oom Sal se susters, Sara Speijer-Schrijver, wat ‘n onvermelde konsentrasiekamp oorleef het aangesien haar naam nie op die lys van die paar Jode wat Sobibór oorleef het, is nie. Tragieser kan dit nie, want oppad terug na Nederland sterf sy op ‘n trein naby die Duitse dorp Lüneburg in April 1945. Minder as 300km van die Nederlandse grens word haar lyk op ‘n stasie agtergelaat omdat ‘n lugaanval enige kans op selfs ‘n eenvoudige begrafnis verhinder. Haar man is letterlik ‘n maand voor haar, en voor bevryding, in die konsentrasiekamp Bergen-Belsen oorlede, maar hul twee kinders het in Nederland oorleef. Aldus die internet.

En weer vul ‘n familielid iets in; sy dink een van die twee kinders, ‘n vrou, leef nog. Maar, nee, sy’t geen kontak met haar nie. Ook, een van oom Sal se susters het wel oorleef en terug gekom na Nederland. Dit kan net Eva Schrijver wees aangesien ek geen sterfdatum vir haar kan vind nie. En tog weet niemand meer daaroor nie ...

Sara Speijer-Schrijver, suster van oom Sal, oorlede tydens die treinrit terug na Nederland.

Intussen, terug in die oorlog waar genoeg te ete ‘n ander reuse uitdaging was omdat inwoners net ‘n sekere hoeveelheid kosseëls per persoon kon kry, soos deur die regering bepaal. Daarom was dit ‘n gedurige stryd om ongesiens meer voedsel in die hande te kry en in te smokkel. Teen die einde van die oorlog, is die land boonop onderworpe aan die berugte hongerwinter waartydens veral stedelinge in die suidweste van die land erg verhonger. Talle wend hul per voet of per fiets na die ooste van die land waar die groter landelike gebiede ietwat meer kos gehad het. Tante Regina is een van hulle wat honderde kilometers per fiets oor die Afsluitdijk (tussen die Noord-Holland en Friesland provinsies) ry om kos te haal vir haar en die Jode in haar huis. Meestal direk by die boere, en ook by haar broer, Sybrandus Adema, wat ‘n vleishandelsaak in Leeuwarden bedryf het. Blykbaar het die feit dat sy nie net flambojant, maar ook redelik aantreklik, was, haar gehelp om korte mette met die Duitse blokkades te maak.

 Het monument "Vrouw op voedseltocht" herinnert de inwoners van Leeuwarden aan de vrouwen die tijdens de hongerwinter van 1944-1945 voor de onderduikers in de stad voedsel hebben gehaald uit de provincie. Het gedenkteken is tevens een eerbetoon aan de moeder van de gezusters Haanstra, die tijdens de bezetting onderduikers in huis had genomen.

Helaas het ek nog min inligting versamel. Maar, ook in Friesland, hoor ek vir die eerste keer dat my oupa ‘n keer deur die Duitsers opgetel is en na die gevangenis geneem is. Gelukkig het my ouma binne ‘n dag of wat daar opgedaag, die soldate behoorlik die leviete voorgelees. En so gehelp om my oupa te bevry. Intussen moes heelwat van my ouer ooms onderduik op die platteland om te verhoed dat hulle in razzias opgetel word en na arbeidskampe in Duitsland gestuur word. By my oupa was daar in die algemeen meer voedsel tuis en kos wat versprei kon word – iets wat ‘n groot verskil gemaak het. Daarom was dit ook g’n verrassing toe vyf verhongerde kinders, wat boonop aan skeurbuik ly, uit Rotterdam by hulle kom aanklop vir hulp nadat hulle meer as 200km per pad afgelê het. Die familie vind onderdak vir drie van hulle, maar die res word bloot opgeneem in die groot gesin en tot aan die einde van die oorlog versorg. Volgens een tante was hulle ook nie juis die gemanierdste knape nie – tot groot vermaak van hulle, maar tot die misnoeë van my ouma.

Regina en Sal het intussen verlief geword op mekaar, maar weens die oorlog kan hulle nie trou nie. Sodra Nederland egter in 1945 bevry word, duur dit net ‘n maand voordat hulle trou aan mekaar sweer op 27 Junie. Die paar Nederlandse Jode wat die oorlog oorleef vorm ‘n hegte gemeenskap in Amsterdam, en ondanks al die hartseer het van hulle hulle humor behou. Soos my een tante wat gereeld by hulle besoek afgelê het en met ‘n seer kakebeen teruggekeer het na Friesland – “van al die gelag!”

Oor die oorlog word daar nie juis gepraat nie, vir oom Sal was dit té pynlik. Die lewe gaan aan, en oom Sal en tante Regina werk saam in ‘n lingeriewinkel; sy die vrolike, opbeurende vrou, hy ‘n meer teruggetrokke gentleman. As mense by hulle kom kuier het, was dit altyd “fees, fees, fees!” vertel iemand. Self kon hulle geen kinders kry nie, sy had verskeie miskrame, maar hulle het wel behoeftige kinders finansieel ondersteun. Jare en sakke sout later eindig hulle op in ‘n Joodse bejaardehuis naby Utrecht.

En ek kry eindelik foto’s van hulle, geneem by ‘n laaste viering. Tante Regina word op 19 Desember 1982 ook 80, en daar is hulle saam aan ’t feesvier en saamsing en saamdans in 't Spant teaterkompleks in Bussum – net ‘n paar maande nadat ek as 9-jarige die land vir ‘n eerste keer besoek en hulle ontmoet het. In Oktober 1983 word oom Sal 80 jaar oud, en dit word met ‘n groot fees in die Oranje Hotel in Leeuwarden gevier. Sy vrou sterf kort daarna, en iets sterf in oom Sal. Hy kon nie sonder haar en weier om na die begrafnis te gaan, maar onder dwang woon hy dit tog by. Binne maande probeer hy twee keer homself te dood voordat hy kort daarna aan die spreekwoordelike gebroke hart oorlede is.

Ouderdom en verlore liefde het uiteindelik ‘n gekwelde siel na vrede geneem. Oom Sal het nog ‘n hele lewe gehad, maar minstens sewe ander Nederlandse Salomon Schrijvers - met presies dieselfde voornaam en van – is tydens die oorlog in konsentrasiekampe, onder meer Auschwitz, vermoor bloot omdat hulle Joods was.

Opeens kry ek ook ‘n e-pos vanuit Nieu-Seeland van ‘n Jeanette Rooiman wat my versoek om inligting ‘n jaar later op die Joodse Monument-webtuiste sien. Sy speur haar familie na en weet van ‘n Schrijver (verlangse familie van haar) wat my dalk kan help. Ek kontak onmiddellik vir Philip Schrijver met die inligting wat ek het. “Ik heb uw verhaal met veel interesse gelezen en veel feiten zijn mij bekend,” skryf hy terug. “Zoals u weet hebben slechts weinig directe familieleden van ons de oorlog overleefd waaronder mijn vader en zijn broer. Mijn grootvader Philip (‘n broer van oom Sal) is in 1943 in Sobibor vermoord.” Op verdere vrae, byvoorbeeld hoe sy pa en oom die oorlog oorleef het, wag ek nog op antwoorde; ten minste is daar ‘n generasie Schrijvers, ‘n handjievol, wat op een of ander manier ontkom het aan die massaslagting. En wie was die ander Jode in tante Regina se huis, en wat het van hulle geword?

Maar die finale woorde oor oom Sal, die ewige optimis altyd op soek na ‘n oorlewende familielid, behoort aan ‘n tante: “Hij liet jaren na de oorlog de deur openstaan, want stel je voor dat er een familielid zou terugkeren!”

The post Op die spoor van Regina Adema appeared first on LitNet.

Bart Luirink (foto: Elize Zorgman)

Bart is joernalis en skrywer. Hy was korrespondent in Johannesburg vanaf 1993 –2011. Hy is outeur van onder andere Zingende Pijnbomen (1997, Uitgeverij Jan Mets), Puur Goud, Andere Verhalen uit Zuid-Afrika (2010, Uitgeverij Augustus), Homoseksualiteit in Afrika, Een gevaarlijke liefde (met Madeleine Maurick, 2015, Uitgeverij Aspekt).  Bart Luirink is tans hoofredakteur van ZAM, ‘n platform van Afrikaanse ondersoeksjoernalistiek, fotografie en opinie.

Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam: Bart Luirink - hommage aan André P Brink 

Bij overlijden werd André Brink in The Guardian een "campaigning anti-apartheid writer" genoemd. Dat deed recht aan de stellingname die spreekt uit boeken als Kennis van die Aand en ’n Droë wit seisoen. Die bevatten het antwoord op een vraag die hij zelf stelde. 

"What is the function, the possibilities, of a writer living under this rumbling volcano?"

Maar het label "campaigning anti-apartheid writer" deed geen recht aan de literaire kwaliteit van zijn werk. Er spreekt onwillekeurig uit dat Brink een pamflettist was. Dat was hij niet.

Hij was een man die zijn talent hanteerde voor een ondubbelzinnig engagement met de strijd tegen de misdadige politiek in zijn land.

Maar hij verstond de kunst een verhaal te bedenken, te componeren en, met verve, te vertellen.

Ik las ’n Droë wit seisoen snel nadat het gepubliceerd was. Ik las alles wat met Zuid-Afrika te maken had. Mijn betrokkenheid, en die van zoveel van mijn tijdgenoten, ontstond in juni '76 – de scholieren opstand in Soweto, een slachtpartij, het moment waaruit Brinks verhaal groeide. Ik liep mee in de eerste demonstratie voor vrijheid in Zuid-Afrika. Ik leerde de AABN kennen. Snoof aan activisme voor internationale solidariteit. De smaak had ik al te pakken gekregen in demonstraties tegen de oorlog in Vietnam. Maar in Zuid-Afrika woedde een strijd dichterbij mijn hart. Waarom? 

Ik trof bij de AABN bevlogen medewerkers. Een zeer goed toegerust documentatiecentrum. Een mer à boire aan boeken, kranten, papers … pamfletten.

Nu 40 jaar geleden.

Woede sloeg om in fascinatie. De idee van non-racialisme, het besef dat het meer was dan een strijd tegen het kwaad maar vooral voor een alternatief. Het Handvest van de Vrijheid. Idealen in woorden. De vanzelfsprekendheid dat er ook witte Zuid-Afrikanen deel waren van die strijd. Joe Slovo, Ruth First, Marius en Jenny Schoon, Helen Joseph, Dennis Goldberg, Rusty Bernstein, Beyers Naudé, George Bizos, Arthur Chaskalson, Helen Suzman. Dat er schrijvers waren die zich daarmee engageerden. Nadine Gordimer, Breyten Breytenbach, Alan Paton, André Brink, Ingrid Jonker.

Het gegeven dat uit al die wanhoop en verdriet zoveel meeslepends kan voortkomen. Dat de literaire vertaalslag van het kwaad goed is. Spannend, meeslepend, ontroerend, motiverend, tragisch.

Want dat is ’n Droë wit seisoen.

Een man die alles verliest, als in een tijd van droogte. Ben du Toit, leraar in Johannesburg. Gordon Ngubene. Zijn zoon die betrokken raakt bij het studentenprotest. Verdwijnt. Gordon die gearresteerd wordt en in gevangenschap sterft. Dramatische gebeurtenissen die bij Ben een totale verbijstering tot gevolg hebben. Een huwelijk dat onder die druk bezwijkt. Een scheiding niet alleen tussen zwart en wit, maar binnen de familie.

En dan Stanley, de taxichauffeur waarmee Ben bevriend raakt en Soweto bezoekt. En Melanie Bruwer, de verslaggeefster, die een hartsvriendin van Ben wordt. Karakters die het vertrouwen vertegenwoordigen.

Een boek vol lagen en betekenis.

– Omdat het naïëeve geloof in de rechtsstaat van Ben wordt weggenomen.

– Omdat de hoofdpersoon een zwart gebied betreedt. Het bijzondere van wat normaal is. De "boodschap" voor vandaag. Onze verontwaardiging toen over witte Zuid-Afrikanen die de grenzen in hun land niet overstaken. De angst van zovelen in onze Europese samenleving voor degenen uit andere delen van de wereld die dat wel doen – onze grenzen oversteken.

– Omdat de zwarte karakters echt zijn.

– Mandela tegen Brink: "You know, when I was in prison, it was you who changed the way I saw the world." Brink zou die uitspraak nuanceren – het sloeg op ons allemaal.

Brinks eigen Werdegang is al even karakteristiek. Van de jeugdafdeling van de Broederbond naar een engagement met de strijd voor democratie.

Ook: de witte Zuid-Afrikaan als overtuigender vertolker van het verhaal. Het ongeloof in zwarte epistels. Serote, Kgotsisile, Gladys Thomas, Mzwakhe Mbuli, Vernie February, Sol Plaatjie.

Discussie was er ook rond Cry Freedom. Waarom was het verhaal van Donald Woods voor een westers publiek zoveel overtuigender dan dat van Steve Biko?

De witte schrijver als mediator. Het is een ongemak dat alom heerst.

Ontwikkelingsorganisaties die namens anderen spreken. Namens de vluchtelingen. Namens de slachtoffers.

Het is in het geval van Brink een miskenning van zijn Zuid-Afrikaanse oorsprong. Hij spreekt niet als witte Zuid-Afrikaan. Hij spreekt als Zuid-Afrikaan. Dat zijn nuances die vandaag de dag vaak nogal gaan.

The post Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam: Bart Luirink - hommage aan André P Brink appeared first on LitNet.

HemelBesem en Jack Parow het jonger generasies Afrikaanssprekendes in "Gesigte van 'n taal", 'n fassinerende gesprek oor meertaligheid, by die Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam 2016 verteenwoordig. Hier volg twee videogrepe:  

The post Video's: HemelBesem en Jack Parow oor Afrikaans appeared first on LitNet.

Die Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam het van 7 tot 10 April 2016 plaasgevind. LitNet het foto's geneem. 

Feesgangers: Grote Zaal, het Compagnietheater

Randall Maarman en Ilse Roos Grawemaker het Antjie Krog se poësie-werkswinkel by het Zuid-Afrikahuis bygewoon.

Tribal Echo (lede: Frazer Barry, Sandy Gertse, Deniel Barry en Earl Witbooi)

Joost Nijsen (direkteur van Podium Uitgeverij) en Ingrid Glorie (hoofredakteur van Maandblad Zuid-Afrika)

Gesprek NL & ZA Uitgewers: Wat verlang Afrikaanse en Nederlandse uitgewers vandag van skrywers? Joost Nijsen (direkteur van Podium Uitgeverij), Ingrid Glorie (hoofredakteur van Maandblad Zuid-Afrika) en Nicol Stassen (direkteur van Protea Boekhuis)

Tertius Kapp, Jan Veering en Karolina Chelminiak by die Bo-Kaap Kafee

Ena Jansen en Ingrid Winterbach

Bettina Wyngaard en Marita van der Vyver

HemelBesem wals met feesorganiseerder Carina Claassens.

'n Formidabele duo: Antjie Krog en Vlaamse skrywer Tom Lanoye lees voor uit sy toneelstuk Mamma Medea (wat Krog na Afrikaans vertaal het).

Baie geluk aan Anel Alexander wat die AKA Award voor Beste Film vir Sink ontvang het.

"Onner Afrika Son": Tribal Echo het die gehoor op hul voete gehad. Bettina Wyngaard het opgestaan om saam te jive.

Amsterdam

Poësie as "herhaalde klank ... klank wat mense meesleur": Antjie Krog het 'n poësie-werkswinkel by het Zuid-Afrikahuis aangebied.

Francois van Coke op die verhoog - by die openingsaand van die Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam.

Jente Rhebergen by NB-Uitgewers se boekstalletjie. Buys deur Willem Anker is haar gunsteling.

Emo Adams tree saam met die Kaap-Maleis Koor op.

After 9, met choreografie deur Suid-Afrikaner Kirvan Fortuin

The post Foto's: Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam 2016 appeared first on LitNet.

In die onderstaande video lees Antjie Krog en die Vlaamse skrywer Tom Lanoye om die beurt voor uit Lanoye se toneelstuk Mamma Medea, wat Krog in Afrikaans vertaal het. Die formidabele duo het 'n unieke program spesiaal vir die Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam 2016 aangebied. 

The post Video: Antjie Krog en Tom Lanoye by AKA 2016 appeared first on LitNet.

Op 6 februari 2015 vloog André Brink terug naar Kaapstad. Hij was in gedachten verzonken en had rust nodig. Het was een drukke week geweest. Diep onder de wolken schoof het zuiden van Frankrijk voorbij. Daar had hij wel willen wonen, zijn leven lang. Was het niet voor de kust van Marseille dat de Lockheed P-38 Lightning was gevonden, waarmee Antoine de Saint-Exupéry in 1944 om het leven kwam? In Brinks boeken kwamen weliswaar geen buitenaardse wezens voor. Maar zoals De kleine prins had hij zijn verstand vaak op nul gezet om des te beter te kunnen luisteren naar het hart van de mensen. Vooral van onderdrukte mensen, van mensen die aan handen en voeten zijn gebonden en geen enkele keuze hebben.

De Boeing zette zijn vlucht voort over de Middellandse Zee, Afrika binnen. Het traject week niet veel af van Oran. In deze Algerijnse kuststad speelt zich De Pest van Albert Camus af. Na de dood van miljoenen ratten lijden er veel mensen aan een vreemde koorts, die de pest blijkt te zijn. Ik denk dat André Brink veel sympathie zou hebben gehad voor dokter Bernard Rieux, de verteller van het verhaal. Met een onmenselijke gedrevenheid probeert hij de mensen te beschermen tegen de dood maar hij voelt zich machteloos en vecht tegen windmolens, zoals ook Don Quichot dat deed. Brink had een mateloze bewondering voor Miguel de Cervantes. Elk jaar moest hij minstens eenmaal terugkeren naar diens meesterwerk.

Hier ergens, met zijn gedachten in de wolken, kreeg de legendarische Zuid-Afrikaanse schrijver een trombose in het been en het duurde niet lang voor zijn hart het liet afweten.

De laatste dagen voor zijn dood was André Brink in België om er een eredoctoraat in ontvangst te nemen van de Université Catholique de Louvain (UCL) en om in Bozar, het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel, een gesprek te hebben over zijn oeuvre en persoon.

De rede die André Brink in onberispelijk Frans tijdens de plechtigheid aan de UCL uitsprak[i], drong door tot het hart van de mensen, alsof hij de kleine prins was, en toonde aan hoe diep verwortelt literatuur en sociale rechtvaardigheid kunnen zijn. Hij richtte zich in de eerste plaats tot de studenten, “qui essaient de travailler dans les ténèbres pour trouver au delà la possibilité d’une réponse”. Hij sprak over Antigone, de dochter van de Koning van Thebe, die het aandurfde om NEEN te zeggen zelfs wanneer haar leven op het spel stond. “Je suis Charlie” had zich een maand eerder afgespeeld in Parijs. NEEN kan het enige antwoord zijn wanneer de vrije meningsuiting in gevaar is.

Drie dagen later interviewde Ludo Teeuwen de schrijver in Bozar. Net voor hun gesprek gingen beiden nog een hapje eten in het restaurant van Bozar. In “Koebaai André, Koebaai”[ii] beschrijft Ludo Teeuwen deze onvergetelijke ontmoeting:

“Brink zat in een rolstoel, een schim van zijn vroegere zelf. Zijn bewegingen waren soms ongecontroleerd, zijn stem zwak. Je moest goed luisteren naar wat hij zei, maar toen het meisje van het restaurant langskwam met het aperitief (een kir royal voor hem) fleurde hij op. Hij complimenteerde haar met het mooie zwartgrijze schortje dat ze droeg en hij wou er absoluut zo eentje kopen. Het was ongegeneerd flirten, wat bij mij de bedenking deed opkomen dat de oude snoeper zijn streken nog niet had verleerd. En nu is hij dood.”

Het Compagnietheater in Amsterdam

Tijdens het Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam hield de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in samenwerking met de Week van de Afrikaanse roman een herdenkingsbijeenkomst voor André Brink. Deze bijeenkomst ging door in het Compagnietheater in Amsterdam op 9 april jl.

Bart Luirink

Bart Luirink vestigde zich in Zuid-Afrika kort nadat Mandela in 1990 werd vrijgelaten. Hij is daar ooggetuige van de transformatie naar het nieuwe Zuid-Afrika. Vanaf 2004 is Luirink hoofdredacteur van ZAM, een online magazine dat Afrikaanse onderzoeksjournalistiek, wetenschap, politiek activisme, fotografie, kunst en opinie promoot.

Tijdens de herdenking ging hij, als geen ander betrokken en gedocumenteerd, in op de betekenis die Brinks sociaal geëngageerde romans hebben gehad voor de bewustwording van de antiapartheidsbeweging in Nederland:

“Brink was een man die zijn talent hanteerde voor een ondubbelzinnig engagement met de strijd tegen de misdadige politiek in zijn land. Hij verstond de kunst een verhaal te bedenken, te componeren en met verve te vertellen.”

Marita van der Vyver

Marita van der Vyver zette in 1992 met haar debuutroman Griet skryf ’n sprokie de Afrikaanse literatuur op haar kop door voor het eerst op een intelligente, openhartige en geestige manier vanuit een vrouwelijk perspectief over seksualiteit te schrijven. Tijdens de herdenking haalde ze herinneringen op aan André Brink als een taboedoorbrekend schrijver, die op vele terreinen de weg vrijmaakte voor de schrijvers die na hem kwamen. Ze was zelf nog een bakvis toen ze André Brink voor het eerst ontmoette bij het begin van de jaren negentig. Op een of andere deftige gelegenheid was ze bij de grote schrijver, die al wel zestig boeken had geschreven, aan de hoofdtafel beland. Twee vragen, meer van praktische dan literaire aard, wilde ze zeker stellen. De eerste vraag was of schrijvers die zo productief zijn, nog genoeg tijd hebben om te slapen. Het antwoord was bijzonder bemoedigend: André Brink sliep ook zeven tot acht uur. De tweede vraag was of het schrijven van het tweede of derde boek makkelijker werd. Van Brinks antwoord op deze vraag heeft Marita nachten aan een stuk geen oog dicht kunnen doen: het schrijven wordt steeds moeilijker, niet makkelijker, zei Brink, want de eisen die jezelf en anderen aan jou stellen worden altijd hoger. Maar vandaag weet ik zeker, zei Marita van der Vyver, dat de meest ware en meest waardevolle raad die de oude schrijver haar ooit gaf, de volgende is:

“Letterkunde kan de wereld veranderen, maar verhalen kunnen mensen veranderen, één voor één, beetje bij beetje, zoals de verhalen van Brink mij en duizenden jonge Afrikaanse lezers beïnvloeden. Hij heeft er ons in elk boek op gewezen wat allemaal in het Afrikaans kan worden geschreven. En zo, druppelsgewijs, mens na mens, boek na boek, kunnen verhalen ons toch helpen om de wereld te veranderen.”

Tom van der Voorde

Tom van de Voorde is dichter en vertaler en werkt als literatuurprogrammator bij BOZAR in Brussel. Hij kreeg nauwelijks de tijd om André Brink te strikken voor een publiek optreden in het Paleis voor Schone Kunsten, Brussel. Het werd een geweldige ervaring voor Tom en het resultaat was een indringend gesprek met Ludo Teeuwen, die het oeuvre van Brink van naaldje tot draadje kent (zie voetnoot 2). Tijdens de herdenking in het Compagnietheater wist Tom de fans van Brink enorm te boeien met zijn ode en enkele wetenswaardigheden: 

“Tijdens het gesprek dat ik met hem had, ging het ook voortdurend over eten in Kaapstad. Bij de vrienden was hij heel bekend voor zijn recept van crème brûlée. In België maak je crème brûlée met van die kleine gasbrandertjes. No way, repliceerde Brink heftig, au four. Dat was het laatste wat hij tegen mij zei.”

“Ik heb in de twintig jaar dat ik schrijversoptredens organiseer, nog nooit een auteur gezien die zo gelukkig was als André Brink. Voor alle duidelijkheid: hij is niet gestorven aan wat er tijdens die reis is gebeurd. Hij is gestorven aan iets heel onnozels. Als je lange vluchten neemt, moet je aspirine nemen, een bloedverdunner nemen, omdat je altijd het gevaar loopt op flebit, een bloedklonter, zeker als je lang niet beweegt. Dat had stomweg vermeden kunnen worden, zelfs wanneer je verzwakt bent.”

Het Afrikaanse Kultuurfees zorgt telkens voor verrassingen. Karina Szczurek, Brinks partner, liet vanuit Kaapstad haar grote waardering voor de organisatoren van het Kultuurfees in Amsterdam voorlezen:

“I am especially pleased that you are being introduced to a book which is extremely close to my heart, Flame in the Snow. André offered the correspondence between him and Ingrid Jonker to his South African publisher shortly before his death. Working on the project in the past year has felt like an anchor for me, as if André and I were still working on something together. I cannot wait to hold its Dutch incarnation in my hands. You will see how your literature fed the hungry souls of the two young writers and lovers. They live on in their words.”

De Nederlandse vertaling van de briefwisseling tussen Ingrid Jonker en André Brink, Vlam in de sneeuw: liefdesbrieven, zal bij uitgeverij Het Podium in juni verschijnen. Een mooier eerbetoon voor André Brink, die een boog tussen de 20ste en 21ste eeuw spande, kan je je niet voorstellen. Naar de postume uitgave van Vlam in de sneeuw wordt in Nederland en Vlaanderen uitgekeken.

André Brink overleed hoog boven de wolken in Congo-Brazzaville en de kleine prins, die heel nabij was, kon het niet nalaten de wereldverbeteraar te verwelkomen in zijn rijk.

[i] https://www.uclouvain.be/507229.html: André Brink nous a quittés: l’UCL rend hommage à un homme d’exception – de rede duurt 10 minuten en start op minuut 18:00.

[ii] Website van de krant De Standaard: http://www.standaard.be - hommage door Ludo Teeuwen, ds Plus artikel 9/2/2015, betalende deel van de website –

zoek: Koebaai André.

The post De laatste reis van André P Brink: herdenking, Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam 2016 appeared first on LitNet.

Die dinge van 'n kind word binnekort met hierdie omslag heruitgegee. Die foto van Marita van der Vyver is deur Naomi Bruwer geneem.

André Brink se Kennis van die aand het my adolessente brein oopgeblaas soos geen boek vóór dit nie – en min boeke daarná.

In 1974 het die koerante weke lank berig oor hierdie eerste Afrikaanse boek wat ooit verbied is, maar ek was op hoërskool, in 'n koshuis in Nelspruit, waar ek skaars 'n koerant te sien gekry het, wat nog te sê van 'n verbode Afrikaanse boek. Daar was géén manier waarop ek in daardie omstandighede, in daardie tyd en daardie plek, Kennis van die aand kon lees nie. Ek moes twee jaar wag, tot ek op die ouderdom van 17 Afrikaanse letterkunde aan Stellenbosch Universiteit begin studeer het. Daar het ek ouer en wyser studente leer ken wat gesmokkelde eksemplare van die boek versprei het.

Dit was 1976. Die ander groot breinoopblaser van dié jaar, saam met Kennis van die aand, was die Soweto-opstand wat op 16 Junie losgebars het onder tieners van my eie ouderdom. Die enigste verskil is hulle was swart en ek was wit – en dit was die grootste verskil in die wêreld. Miskien moet ek eerder die woord "breinoopmaker" gebruik, soos die Afrikaanse "blikoopmaker", want my brein was bra blikkerig in daardie dae. Vol Christelik-Nasionale propaganda geprop en byna so dig soos 'n toegesweisde blik.

Let wel, ek sê byna, want daar het gelukkig darem reeds 'n klein bietjie lig en lug deur 'n paar gaatjies in die blik gesypel. En weer eens het André Brink iets daarmee te doen gehad. In die begin van my hoërskooljare, hier teen die ouderdom van 13, 14 het ek en my meisiemaats saam gegiggel oor die "stout stukkies" in Brink se vroeëre roman, Die ambassadeur, wat ons skelm gelees het sonder om veel te verstaan. Wat ons wel geweet het, is dat dit hier gaan oor dinge wat ons nooit sou kon lees in die ordentlike, outydse Afrikaanse boeke wat op skool vir ons voorgeskryf is nie. 

Ek het met verwondering besef mens kan sowaar ook in Afrikaans oor seks skryf. Dit was vir my byna so 'n groot openbaring soos toe ek later Kennis van die aand lees en bewus word van politieke protes in 'n Afrikaanse storie.

Omtrent 20 jaar later, in 1994, het ek een van my eerste romans geskryf oor 'n groep wit tieners wat in die jare 70 in 'n swoel, wit gekkeparadys in die Laeveld lewe. Ek het toe reeds, op 'n beskeie manier, probeer hulde bring aan André Brink en wat hy vir my en ander lesende Afrikaanse jongmense beteken het. Die boek was Die dinge van 'n kind, wat binnekort heruitgegee word met 'n nuwe omslag, en ek dink dis die geskikte geleentheid om 'n paar paragrawe daaruit voor te lees:

Dis Dalena wat gesê het ek moet dit lees. Wat my dadelik onraad laat vermoed het, want my kamermaat is nie die fluksste leser in die wêreld nie.

"Is daar seks in?" wou ek weet.

"Jou tone sal krul van lekkerkry."

"In Afrikááns?"

"Man, André P Brink is nie soos ander Afrikaanse skrywers nie." Die manier waarop sy die P beklemtoon het, het die naam elegant en eksoties laat klink. "Dis hot stuff, ek sê jou. Kaalgat-tonele."

Ek wou nie wys ek stel belang nie. Maar toe my ma ons Vrydagmiddag terug koshuis toe neem, ná ons in die Portugese kafee gekuier het, het ek haar by die biblioteek laat stilhou.

"Het julle Ambassadeur van André P Brink?" het ek vir die tannie agter die toonbank gevra.

"Dié ambassadeur." Sy het na my grys skoolrok gekyk en haar swaar wenkbroue het soos identiese helikopters bo haar brilraam opgestyg. "Is jy nie bietjie jonk vir so 'n moeilike boek nie?"

"Dis vir my ma." Sonder om te blik of te bloos. Soms aard ek na my pa.

En nou lê ek in my vakansiebikini langs die swembad, swetend op soek na die eerste kaalgat-toneel.

"Die plek krioel van die slange," sê Pa. "So dik soos my boarm. Mambas. Groenes in die bome en swartes op die grond."

"Wat maak jy as jy op een afkom?" Die Kapenaar begin effens skepties klink.

"Jy maak jou broek nat!" lag Pa. Ek loer bo-oor my donkerbril na die stoep se kant toe. Pa skud sy kop en buk af om die rooster weer om te draai. "Nee, die swart mense hier rond weet wat om met slange te maak. Never Die – dis nou die boss boy – dra altyd 'n lang stok by hom. Hy kan 'n slang se kop met een hou plat slaan."

"Seker dié dat sy naam Never Die is," sê pa se ander vriend, wat van Pretoria af kom.

Ek sing geluidloos saam met Mick Jagger. I can't get no satisfaction. Ek weet nie wát ek sonder LM Radio sou gedoen het nie.

"Mart, jy moet oppas vir die son!" roep my ma wat pas met 'n slaaibak in haar hande op die rand van die stoep verskyn het. "Vanaand sit jy weer in 'n asynbad en huil."

 "Aaaag, Maa!"

 "Ek sê maar net." Ma dra 'n geblomde trilobal-romp bo-oor 'n bypassende geblomde baaikostuum. Haar donkerbril lyk soos Jackie Onassis s'n. Aan haar ore hang trossies rooi kersies, so lewensgetrou dat jy daaraan wil hap. "Onthou, dis nie die Kaapse son dié nie."

 Ek sit die oop boek plat op my gesig neer. Die swart letters swem voor my oë. Ek voel hoe die sweet by my maag afloop en in my naeltjie opdam.

Liefie klouter by die swembad uit, kom staan wydsbeen bo-oor my en skud haar lyf droog. Die waterdruppels skroei my vel soos droë ys.

"Nee, man, kyk hoe lyk die boek nou!"

"Wat lees jy?"

"Niks wat jy sal verstaan nie."

 "Hoe weet jy?"

Ek trek die klam boek nader, probeer weer lees. Die frangipaniboom agter my ruik so klewerig soos soos Ma se haarsproei. Oral om my is roomwit frangipaniblomme op die plaveisel afgegooi, asof die reuk selfs vir die boom te erg geword het. Dis moeilik om op 'n boek te konsentreer – selfs 'n boek met seks in – as die bome om jou soos haarsproei ruik en die son jou kaal bene brand en die plante so groen is dat dit voel asof jy pal deur 'n donkerbril na die wêreld kyk, selfs wanneer jy jou bril afhaal. Nou verstaan ek waarom almal altyd sê die mense oorsee lees meer as die mense in Afrika.

Nóg 'n rede waarom ek eendag in 'n dakkamer in Parys wil gaan woon. Om baie boeke te lees, terwyl ek lang Franse brode eet en goedkoop Franse wyn drink en sterk Franse sigarette rook. En wanneer ek nie lees nie, sal ek romantiese Afrikaanse gedigte skryf wat ek met groot gevoel sal voordra aan dodelik aantreklike Franse mans met sulke swart oë en sulke hol wange, wat natuurlik nie 'n woord daarvan sal verstaan nie ...

Ja, dis waarskynlik te danke aan André P Brink en Breyten Breytenbach, wie se gedigte ek ook in my tienerjare ontdek het, dat ek nou al amper twee dekades in Frankryk lewe, met 'n Franse man en baster-Franse kinders. Die woorde wat Brink en Breytenbach destyds uit en oor Frankryk geskryf het, het my so betower dat Frans my gunsteling-vak op hoërskool geword het. En ek het begin droom dat ek dalk ook eendag in Frankryk sou uitkom ...

Ek moes weliswaar wag tot Griet skryf 'n sprokie vroeg in die jare 90 gepubliseer is voordat ek André persoonlik kon ontmoet. By een of ander deftige boekgeleentheid het ek langs hom aan die hooftafel beland. Ek was nog besig om verward water te trap in hierdie vreemde literêre poeletjie waarin ek so onvoorbereid gegooi is - en hier bevind ek my langs iemand wat al omtrent 60 boeke geskryf het en wie weet hoeveel pryse gewen het. Die beroemde André P Brink.

Ek was so oorweldig dat ek glad nie kon dink wát om vir hom te sê wat my nie soos 'n blonde bakvissie sou laat klink nie.

Toe hy dit eindelik regkry om my op my gemak te stel – sy sjarme was immers legendaries – blerts ek twee vrae uit wat skielik vir my lewensbelangrik gevoel het.

(1) Hoeveel ure slaap hy snags?

En (2) word hierdie hele literêre ding darem bietjie makliker ná die tweede of derde boek?

Ek het nie diep letterkundige antwoorde gesoek nie; ek wou net doodgewone praktiese raad hê om nie te verdrink nie.

Sy eerste antwoord was besonder bemoedigend. Ek het gedog ek is een van daardie bejammerenswaardige siele wat soveel slaap nodig het dat hulle nooit juis enigiets in die lewe sou vermag nie. En hier bieg die verstommend produktiewe Andre Brink sowaar dat hy ook 7 of 8 uur slaap nodig het! Dalk het sy behoeftes later in sy lewe verander, maar ek het aan hierdie belydenis bly vasklou. Trouens, ek doen dit nou nog, elke keer as ek skuldig voel oor ek te veel slaap en te min skryf.

Sy tweede antwoord het my egter so onthuts dat ek dáárdie nag nie 'n oog kon toemaak nie. Dit word nooit makliker nie, het hy gesê. Dit word al hoe moeiliker. Met elke boek word die eise wat jy aan jouself stel en wat ander aan jou stel, net hoër. Dis 'n harde korsie raad vir enige jong skrywer om aan te kou. Dit kan jou tande breek as jy nie versigtig is nie. Maar vandag weet ek dis van die waarste en waardevolste woorde wat 'n ouer skrywer my ooit gegee het. 

Hulle sê letterkunde kan nie die wêreld verander nie. Maar stories kan mense verander, een vir een, bietjie vir bietjie, soos Brink se stories my en derduisende ander jong Afrikaanse lesers beinvloed het. Hy het vir ons in boek ná boek gewys wát alles in Afrikaans geskryf kan word. En so drupsgewys, mens vir mens, boek vir boek, kan stories dalk tog help om die wêreld om ons te verander. Die dag as ek ophou om dít te glo, sal ek ophou skryf.

Dankie, André. 

The post Marita van der Vyver oor André P Brink by die Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam appeared first on LitNet.

Die Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam het vanaf 8 tot 10 April 2016 plaasgevind. Elize Zorgman deel haar feesfoto's.

New World Dance Theatre (Kirvan Fortuin)

Emo Adams, Shawn de Vries

Emo en die Kaap-Maleise Koor

AKA Award Beste dokumentêr: Between the devil and the deep (Michèle Aimé, vervaardiger en Heinrich Dahms, regisseur)

AKA Award Beste Speelfilm: Sink (Anel Alexander, vervaardiger)

Francois van Coke

Ena Jansen (Soos familie)

Les Javan

Nicol Stassen, Protea (Uitgewersgesprek)

Joost Nijssen, Podium (Uitgewersgesprek)

Rob Van der Veer (Brink-herdenking, NL-vertaler, Brink)

Marita van der Vyver (Brink-herdenking)

Marita van der Vyver (Brink-herdenking)

Ton Van der Voorde (Brink-herdenking)

Ena Jansen, Ingrid Winterbach in gesprek oor die werk van Winterbach

Anne-Marie Beukes, Harry Wels, Eep Francken (“Afrikaans onder vuur”)

Marike Bekker en Gideon van Eeden op die grag

Boerebeskuit van kuierkos!

Stef Grondelaers, Hemelbesem en Spinoza-pryswenner Pieter Muysken (Meertaligheidsdebat)

René Appel, Khalid Mourigh, Stef Grondelaers (Meertaligheidsdebat)

Hemelbesem ("Silence") (Meertaligheidsdebat)

Jack Parow lees voor. (Meertaligheidsdebat)

Jack Parow lees voor. (Meertaligheidsdebat)

Ingrid Winterbach lees uit Die boek van toeval en toeverlaat voor. (Vertalersgesprek)

Ingrid Winterbach lees uit Die boek van toeval en toeverlaat voor. (Vertalersgesprek)

Martine Vosmaer, Rob Van der Veer, Ingrid Glorie (Vertalersgesprek)

Tom Lanoye en Jaap Goedebeure

Les Javan

Bettina Wyngaard en Marita van der Vyver in gesprek in die Bo-Kaap Kafee

HemelBesem met die Kaap-Maleise Koor ("Rosa!")

The post AKA 2016: Elize Zorgman deel haar foto's appeared first on LitNet.

So elke dan en wan pak die moedeloosheid oor die stand van Afrikaans, en die dikwels onnadenkende maniere hoedat Afrikaanssprekendes mekaar vertrap, my, sodat ek half moedswillig vir ’n dag of twee net in Engels wil kommunikeer.

Dis egter wanneer ek tussen ’n groep ekspats beland, en kyk hoe hongerig hulle als wat Afrikaans is verorber, dat ek my eie bevoorregte situasie verstaan. Ja, hulle verdien in euro’s en hulle hoef nie hulle kop in skaamte te laat sak elke keer wanneer die president sy mond oopmaak nie. Die prys wat hulle betaal, in terme van taal en identiteit, is egter duur.

Dit het ek weer hierdie afgelope paar dae in Amsterdam besef. Suid-Afrikaners vanuit Spanje, België, Engeland en Frankryk, en natuurlik dwarsoor Nederland, het bymekaar gekom vir die Afrikaanse Kultuurfees. Hulle het bymekaar gekom om als wat uitstekend is omtrent hierdie omstrede taal van ons te vier. Plus, natuurlik, om te eet. Die biltong en droëwors wat in die gebou langs die Compagnieteater gemaak word, hoef nie terug te staan vir eniges wat in Suid-Afrika gemaak word nie. Hulle kan egter hulle ou skoene agterna gooi vir regte, egte Kaapse samoesas.

Dis ongelooflik wat ’n groep vrywilligers kon regkry, als vir die liefde van die saak. Nie een van hulle word betaal nie, en ek weet hulle het hard gewerk. My kamermaat, Aurelia Nell, is ’n regsadviseur by een van die groot banke in Nederland. Sy het verlof geneem om te kon uithelp by die fees. Johan Sloet De Villiers was altyd gereed en bereid om te vervoer, te help, alles makliker te maak vir ons kunstenaars. Hy bestuur in sy ander lewe ’n supermark. Een Nederlander, Maurice Jorissen, het sy boot beskikbaar gestel om ons Amsterdam vanaf die water te wys. Arme Maurice het my ook een aand agterop sy fiets gelaai en deur Amsterdam se strate gery, maar dis ’n verhaal vir ’n ander dag! Carina Claassens het omtrent nie grond gevat soos sy oral gelyk probeer wees het nie, maar altyd met ’n glimlag. Vir ons skrywers was Annemarie van Niekerk die persoon wat in ’n oogwink als kon regkry.

Die kunstenaars was ook van absoluut uitstaande gehalte. Op die vlug van Johannesburg na Doha het ek langs Nicola Hanekom en Stian Bam gesit, en geluister hoe hulle repeteer aan Trippie. Ook maar goed so, want ek kon nie een enkele vertoning bywoon nie – dit het elke keer met my eie besprekings oorvleuel.

Die Kaapse Maleierkoor het op Schiphol-lughawe die Nederlanders in vervoering gehad met hulle weergawe van “Daar kom die Alibama”, en elke dag daarna het hulle een of ander liedjie buite die teater gesing. Ek het een oggend verdwaal tussen al die gragte. Toe ek stilstaan om my te probeer oriënteer, hoor ek net manstemme in Afrikaans sing, met ’n banjo teenaan. Ek kon net al agter die klank aanloop tot ek die manne in hulle rooi baadjies voor die teater sien staan het. Klanke uit Afrika wat my begelei in die vreemde.

Die Kaapse Maleierkoor sing spontaan op Schiphol-lughawe. Foto: Bettina Wyngaard

Daar was veel te kus en te keur, en al die aanbiedinge was van hoogstaande gehalte. Dit was bloot onmoontlik om alles by te woon wat ek wou bywoon, want op enige gegewe moment was daar drie produksies gelyktydig aan die gang in die Compagnieteater. Dis nou bo en behalwe die produksies by Melkweg en Zuid-Afrikahuis.

Ingrid Winterbach en Ena Jansen het fassinerende onderhoude met mekaar gevoer, onderskeidelik oor Vlakwater en Soos familie. Die voordragte deur Antjie Krog en Tom Lanoye was ’n kragtoer wat my nou nog, by die blote gedagte daaraan, in hoendervleis laat uitslaan. Marita van der Vyver wat kletsrym was ’n sonderlinge plesier. So ook haar voorlesing uit Die blou van onthou.

Sink was die enigste fliek wat ek gekyk het. Ek kon eenvoudig nie enigiets anders kyk nie. Toe ek uit daardie teater stap, het ek gevoel asof ek aan bomskok ly. Met gehalteflieks soos daardie hoef ons geen enkele aks vir Hollywood terug te staan nie.

Ook die paneelbesprekings was van hoogstaande gehalte. Ek het aan twee panele deelgeneem. Die eerste een het gehandel oor my eie skryfwerk, en die paneel het bestaan uit die Nederlanders Bart Luirink, ’n menseregte aktivis, die akademikus Kees Neefjes, die Suid-Afrikaanse diplomaat Lindsay Louis en ek self.

Die tweede paneel, wat oor die stand van Afrikaans, veral by universiteite, gehandel het, was in die uiters bekwame hande van Michael le Cordeur (US), Anne-Marie Beukes (UJ) en Harry Wels, onder die leiding van Eep Francken. Laasgenoemde twee is gerekende Nederlandse akademici. Dit het my telkemale opgeval hoe goed ingelig die Nederlanders oor Suid-Afrika is, in sommige opsigte selfs meer as die gemiddelde Suid-Afrikaner.

Eep Francken, Michael le Cordeur en Bettina Wyngaard. Foto: Elize Zorgman. Klik hier vir nog van haar feesfoto's.

Dan was daar die musiek. O, die musiek.

HemelBesem. Les Javan. Tribal Echo, ’n groep wat nog diep spore gaan trap, wat mense in die gange laat dans het. Yoma wat ontstig en ontroer het met haar digkuns. Jack Parow. Emo Adams. Francois van Coke. Majozi. Die Kaapse Maleierkoor.

Sensoriese oorlading.

Die gehalte was regtig uitsonderlik hoog. Hierdie was maar ’n klein proeseltjie van alles wat aangebied was. Die fees was soos ’n sewegangmaal waarvan ek net hier en daar kon proe, maar in die wete dat daar belofte van veel meer is.

"Onner Afrika Son": Tribal Echo het die gehoor op hul voete gehad. Bettina Wyngaard het opgestaan om saam te jive. Foto: Imke van Heerden. Klik hier vir Imke van Heerden se feesalbum.

Dit was natuurlik nie net alles werk nie, in soverre as wat dit werk kan wees om jou te vergryp aan kuns in al sy vorme.

Die Compagnieteater is op die drumpel van die rooilig distrik. Sekswerkers in hulle raampies. Coffeeshops en die soet walms wat jou alreeds op die sypaadjie begroet. Fietse wat doodsveragtend oral jaag. Tulpe en ander bolplante in die daktuine. Huisbote. Die smal, hoë trappies in geboue. Bote op die gragte. Die biblioteke. Die museums. Dit alles maak van Amsterdam die vreemde en uitsonderlike plek wat dit is.

’n Persoonlike hoogtepunt was die ete saam met Ingrid Winterbach, Antjie Krog en Ena Jansen enkele ure voordat Ena gehoor het sy’t die UJ-prys gewen vir Soos familie.

Dit was die perfekte triomfantelike afsluiting van ’n bielie van ’n fees.

Tot volgende keer.

The post AKA 2016: My indrukke van die Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam appeared first on LitNet.

Laura Engels (foto: Facebook)

• De laatste reis van André P Brink: herdenking, Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam 2016
• Marita van der Vyver oor André P Brink by die Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam
• Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam: Bart Luirink - hommage aan André P Brink

Herdenking André Brink Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam (09/04/2016)

Als molenstenen hangen de plaatsnamen om mijn nek: Uitenhage, Queenstown, Mamelodi, Zwide, Tantyi, Langa, Alexandra, Crossroads, Soweto, een eindeloze lijst. Ik kan en wil ze niet ontwijken. Onder deze omstandigheden schrijf ik een verhaal over twee mensen die van elkaar houden – die van elkaar proberen te houden – die graag van elkaar zouden houden: is dat eigenlijk wel mogelijk? (Brink 1988:12)

Ik herinner me goed een van de eerste romans die ik ooit las van Brink, Noodtoestand, waaruit het bovenstaande extract is gehaald. Dit citaat prijkt bovenaan dit artikel, omdat het wekenlang na lectuur van het boek door mijn hoofd is blijven spoken. In Noodtoestand probeert de schrijver een liefdesverhaal te schrijven, terwijl de wereld rondom hem in brand staat. Kàn zoiets banaals als liefde volledig geïsoleerd worden van de buitentalige werkelijkheid, geabstraheerd van de politieke chaos, zodat er alleen nog een “jij” en een “ik” overblijft? Los van alles daarrond? Worden wij niet gedetermineerd door allerlei omgevingsfactoren, waardoor eerlijke liefde en eerlijke literatuur (het schrijven vanuit het hart) volkomen onmogelijk wordt gemaakt? Kan een schrijver volledig neutraal zijn? Het schrijvende subject in de roman weet de lezer uiteindelijk mee te loodsen naar een liefdesverhaal waarin politiek helaas toch niet volledig afwezig kan zijn, maar tegelijkertijd nodigt dat subject de lezer ook uit tot nadenken, zich afvragende of liefde en literatuur de werkelijkheid kunnen verdringen, terwijl jijzelf er middenin zit. Die meerstemmigheid, dat spelen met bewustzijnsstrategieën en met de lezer, is iets waarvoor ik Brink enorm bewonder. Hij bezat de gave om de waarheid op zo’n karakteristieke manier te omschrijven, dat je het gevoel kreeg als lezer er deel van te zijn. Hij weet de meest scherpe kritieken te verpakken op de meest esthetisch verantwoorde manieren. Ik had het geluk om deze uitzonderlijke schrijver nog te hebben gezien, de dag van de uitreiking van zijn eredoctoraat in Leuven, tijdens het interview met Ludo Teeuwen in Bozar Brussel op 5 februari 2015. Zelden was ik zo geboeid door iemand, zelden kon iemand zo rechtstreeks tot mijn hart spreken. De dag daarna, 6 februari 2015, stief hij op de vlucht van Amsterdam naar Kaapstad. Ik kon het niet geloven. Die ongelukkige samenloop van gebeurtenissen deed me beseffen dat ik alles van zijn hand wilde lezen, werkelijk álles. Hij is niet dood, hij lééft, vuriger dan ooit in de harten van al zijn literaire erfgenamen die hem willen bedanken voor alles wat hij gedaan en betekend heeft. Dat deden enkele schrijvers tijdens het herdenkingsmoment op het Afrikaanse Kultuurfees in Amsterdam.

“Ik had vanuit Parijs de meest opstandige boeken kunnen schrijven,” vertelde Brink ooit in een interview met Ingrid Glorie, “maar als je geen verantwoordelijkheid hoeft te dragen voor wat je denkt en zegt en schrijft, wat doet het er dan eigenlijk toe.” Brink is wereldwijd bekend geworden door zijn maatschappelijk geëngageerde romans die de toestand van Zuid-Afrika op een rake manier weten te omschrijven, maar ook doordat zijn Kennis van die Aand het eerste Afrikaanstalige boek was dat door de Zuid-Afrikaanse censuurraad werd verboden. Hij heeft tevens tientallen onderscheidingen gekregen, waaronder de prestigieuze Hertzog-prijs.

De herdenking ging van start met de voordracht van enkele fragmenten uit het postuum verschenen boek Vlam in die sneeu, waarbij enkele vertalers van Vlam in de sneeuw, Rob van der Veer en Karina van Santen, in de huid kropen van André Brink en Ingrid Jonker. De bezoeker werd ondergedompeld in een levendige vertolking van twee “intens verliefde mensen”, zoals Van der Veer het zo mooi benoemde.

Na de fragmenten uit Vlam in die sneeu, opende journalist en voormalig anti-apartheidsactivist Bart Luirink zijn hulde aan Brink door eerst te verwijzen naar wat grote bladen zoals The Guardian over hem vertelden na zijn dood, hij werd met nadruk een anti-Apartheid schrijver genoemd. Het staat vast dat romans zoals Kennis van die Aand en ’n Droë wit Seisoen tot strijdliteratuur kunnen worden gerekend, maar naar zijn mening is het plaatsen van het oeuvre van Brink onder “anti-apartheidsliteratuur” eerder een tekortschietende benaming voor een schrijver die zo doorslaggevend is geweest in het Zuid-Afrikaanse literaire veld. Brink deed zoveel meer; zijn werk getuigde van een “ondubbelzinnig engagement” in de strijd tegen een oneerlijk politiek stelsel. Bart Luirink wees erop dat het engagement van Brink hem inspireerde om bij zijn terugkomst in Nederland even vurig mee te strijden in anti-apartheidsbewegingen, voor een land “ver van huis, maar dichter bij mijn hart”. Er was dus iets aan Brink waardoor zijn bewustzijn veranderde. Nu, jaren later, zijn kwaadheid en strijdlustigheid omgeslagen in fascinatie. Het besef is gekomen dat Brink hoofdzakelijk streed voor een alternatief, gelovend in een betere situatie. Hij zorgde ervoor dat het vanzelfsprekend werd dat ook witte Zuid-Afrikanen konden deelnemen aan de strijd, dat zij zich konden distantiëren van de wandaden van een ras waartoe zij biologisch behoorden. En dat er ook schrijvers waren die zich engageerden. Zijn bespreking van ’n Droë wit Seisoen hield een uitgesproken appreciatie in voor de vele lagen in het verhaal die bovendien op een meesterlijke manier met elkaar zijn verweven. Hij bewondert onder andere de echtheid van de personages, de realistische beeldvorming omtrent de gebeurtenissen en de karakterschetsen. Brink was een mediator tussen lijdend zwart Zuid-Afrika en bewust wordend wit Nederland. Hij sprak en schreef niet als een witte Afrikaner, maar als een Zuid-Afrikaan, waarbij het woordje ‘wit’ er niet langer toe deed.

Marita van der Vyver was de volgende in rij om een hulde te brengen aan Brink. Zo verklaarde ze dat Kennis van die Aand haar “adolescentenbrein” heeft opgeblazen, want het was het eerste Afrikaanse boek dat ooit verboden werd door de censuurraad, het heeft wel een tijdje geduurd alvorens ze het kon lezen. Dat lukte haar pas toen ze Afrikaanse Letterkunde begon te studeren aan de UniversiteitStellenbosch. Daar wisten oudere studenten illegaal het verboden boek onder elkaar uit te wisselen. Ook zij dankt een groot deel van haar bewustmakingsproces aan André Brink. De “stout stukkies” uit Brinks boek Die ambassadeur hebben haar doen inzien dat er wel degelijk over taboedoorbrekende thema’s kan worden geschreven in het Afrikaans. Zij las ook een stuk voor uit haar boek Die dinge van ’n kind, waarin ze op haar eigen manier een hulde heeft proberen te brengen aan Brink door nadruk te leggen op het effect van taboedoorbrekende boeken. Ooit heeft ze de kans gekregen om met hem te praten op een schrijversbijeenkomst, ze zocht namelijk praktische raad om niet te “verdrinken” in de hectiek van het schrijversbestaan. Ten eerste vroeg ze hem hoeveel uren slaap hij nodig heeft per nacht, het antwoord was zeven à acht uur per nacht. Ze verklaarde dat ze zich nog steeds vastklampt aan dit antwoord, al was het maar om zichzelf moed te geven als ze weer eens te lang in bed blijft liggen. Ten tweede vroeg ze hem of het schrijven van een boek gemakkelijker wordt na je tweede of je derde publicatie. Zijn antwoord op deze vraag was wat minder rooskleurig, maar wel eerlijk en oprecht. Een boek schrijven wordt niet gemakkelijker, het wordt alleen maar moeilijker. Bij elk boek worden de eisen die je aan jezelf stelt en de verwachtingen van je lezers steeds hoger. Harde raad voor een beginnend schrijfster, maar vandaag weet ze dat dat de meest waardevolle woorden zijn die een gevestigd schrijver haar had kunnen geven. Ze sluit af met de hoopvolle woorden dat letterkunde de wereld niet kan veranderen, maar verhalen kunnen, stapje voor stapje, wél mensen veranderen. Net zoals Brink jonge schrijvers heeft beïnvloed en geïnspireerd, maar ook heeft aangetoond dat álles in het Afrikaans kan worden neergepend.

Aan het einde van de herdenking sprak Vlaams dichter en Bozar-medewerker Tom van de Voorde over de laatste reis van André Brink, toen hij het eredoctoraat kreeg aangeboden aan de Université Catholique de Louvain. Leuven bleek een van de lievelingssteden te zijn van Brink. Oorspronkelijk verwachtte hij dat hij door de Vlaamse Leuvense universiteit was uitgenodigd, maar dat vormde uiteindelijk niet echt een probleem, hij sprak namelijk uitstekend Frans. Zijn literatuur is zelfs populairder in Franstalig Vlaanderen dan in Nederlandstalig Vlaanderen. Van de Voorde wist enkele leuke anekdotes te vertellen over Brink, één daarvan was het voorval met zijn rolstoel. KLM was de rolstoel van Brink kwijtgeraakt, waardoor zij hem op een bagagekarretje naar de auto hebben moeten brengen. In het hotel konden ze gelukkig een rolstoel lenen bij iemand die de zijne die dag niet nodig bleek te hebben. KLM heeft uiteindelijk de rolstoel toch nog teruggevonden. Van de Voorde zei dat Brink er heel gelukkig uitzag en haast euforisch was over het dessert dat hij de avond van de uitreiking voorgeschoteld kreeg tijdens het diner; het was een chocoladebol die je kon breken, waarin een chocolademousse zat met granaatappel, daarnaast lag sorbetijs. Hij was in de wolken, want hij scheen een echte zoetbek te zijn, geliefd en geroemd bij zijn vrienden in Kaapstad omwille van zijn onklopbare recept van crème brulée, waarover hij tegen Tom van de Voorde benadrukte dat die “au four” moest worden bereid en zeker niet met het kleine gasbrandertje dat wij gebruiken in België. In het interview dat volgde in Brussel, na de uitreiking van het eredoctoraat, was Ludo Teeuwen onwaarschijnlijk goed voorbereid volgens Van de Voorde. Hij heeft alle belangrijke werken met de schrijver besproken, waarbij Brink overigens zeer helder kon antwoorden en aanvullen. Ik bewaar de vermelding van zijn boodschap die hij had tijdens de uitreiking van het eredoctoraat met opzet als laatste. Deze kwam namelijk recht uit zijn hart en was gericht aan alle (aanwezige) jongeren; schrijven is een belangrijke tegenbeweging, het is een “neen” durven zeggen tegen de macht, net zoals Antigone deed. Hij benadrukte het belang van de mogelijkheid, openheid en de zoektocht naar antwoorden. Tom van de Voorde had voor de gelegenheid een foto meegebracht die Karina Brink had genomen vanuit het vliegtuig net voor André stierf, daarop stond een ondergaande zon, wiens stralen de donkere wolken streelde. Deze foto vormt een voortreffelijke illustratie op zijn speech; in donkere tijden is het nu eenmaal niet gemakkelijk om de noodzakelijke repliek te krijgen, maar we moeten vragen blijven stellen en op zoek gaan naar antwoorden, ook als we denken die nooit te kunnen vinden.

Brinks stem weergalmt nog steeds over de weidse vlakten van de Karoo en Adamastor zal voor altijd zijn naam uitschreeuwen. Zijn woorden blijven kleven aan de tongen van diegenen die geloven in een betere toekomst en daarvoor willen strijden. Zoals híj dat deed. Zijn boeken zullen voor eeuwig tijdloos zijn, want zolang het donker kan worden, zullen mensen blijven zoeken naar het licht. Bedankt, André.

Laura Engels 
Universiteit Gent

The post AKA 2016: Hulde aan een onvervangbaar kopstuk van de Zuid-Afrikaanse Literatuur appeared first on LitNet.

Die Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam het van 7 tot 11 April 2016 plaasgevind. Feesgangers kon tussen optredes na musiek, gesprekke en voorlesings deur skrywers in die Bo-Kaap Kafee luister terwyl daar aan bobotie en malvapoeding gesmul is.

Loer watter bekende gesigte ‘n blaaskans in die kafee gevat het en klik ook hier om te sien watter ander bekende skrywers en kunstenaars die fees bygewoon het.

“Waarom een festival voor het Afrikaans?” vra die eerste bladsy van die AKA-feesprogram. “Omdat Afrikaans onze harten omvouwt als een warme deken. Omdat het ons thuis is. Omdat we daar verdomd trots op zijn en dat gevoel dolgraag met jullie willen delen. We heten jullie welkom in je eigen land. Acht jezelf gekoloniseerd, want vandaag is Amsterdam AFRIKAANS!”

Van links: Ricky Human, Gwen Maduro van Favor Talents, Nederlandse aktrise Isis Cabolet en Niel van Deventer

Tertius Kapp, Jan Veering en Karolina Chelminiak by die Bo-Kaap Kafee

Joris Cornelissen, wat die Festival voor het Afrikaans in 2013 georganiseer het, en Michael le Cordeur.

Woordsmid Bandile Magibili

Bettina Wyngaard en Marita van der Vyver

Musikant en liedjieskrywer Laurinda Hofmeyr

Hiervandaan: Les Javan

Hoofkoördineerder Carina Claassens

HemelBesem wals met feesorganiseerder Carina Claassens.

Die fees sou nie moontlik gewees het sonder vrywilligers nie. Die meerderheid feesorganiseerders het hul dienste gratis aangebied. Van links: Aurelia Nell, Gerhardo Odendaal, Anika Smit, Bart Bouwman en Anies Phigeland.

Gerard Wieffer en Leonie Verburg by die ZAM-stalletjie.

Anja van den Bos aan die lees by Uitgeverij Podium se boekstalletjie

Jente Rhebergen by NB-Uitgewers se boekstalletjie. Buys deur Willem Anker is haar gunsteling.

In 2016 word kykNET ‘n volwaardige wêreldburger en brei uit met meer as 10 000 ure se Afrikaanse programinhoud beskikbaar op kykNET Internasionaal.

Danksy Showmax en kykNET is film een van die kernkunsvorme wat by die fees aangebied is.

Deon Maas

Sjef Michael Ricketts en Gerry de Bruin van Tjing Tjing, ‘n Suid-Afrikaanse restaurant in Amsterdam.

Nick Swanepoel van KuierKos berei ‘n “boereburger vir die somer” voor. KuierKos maak boerewors, biltong, droëwors en beskuit in Haarlem, Nederland.

Fanie Olivier en stigter-redakteur van LitNet, Etienne van Heerden

Elize Zorgman en Ingrid Glorie

Kaap-Maleise Koor

Doei Amsterdam, dit was geweldig. Ons kom weer!

• Loer hier watter ander bekende skrywers en kunstenaars die Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam 2016 bygewoon het.

The post Foto’s AKA 2016: Bo-Kaap Kafee appeared first on LitNet.